The word Jondē Šāpur; its meaning and significance

Abstract

     Sasanians were the great builders of cities and the extension and importance of building cities in Sasanian epoch were reflected in historical and geographical texts. Based on historical accounts, Šāpur I (241-272 A.D), returning from his victorious battles against the Roman empire, settled the captives and deportees of Antioch in Xuzestan in a new built city called “Weh-Az-Andiōk-Šābuhr”which means “Šāpur’s city better than Antioch”. On his inscription on the Ka’be-ye Zardosht, Šāpur called this city “why-’ndywk-Šhypwhr-y”(Weh-Az-Andiōk-Šābuhr), but in the Greek text of that inscription it was written as “Gove-Antioch-Sābur”, which like other names that begin with Iranian “w”, this “w” is replaced by “g”. In Islamic historical and geographical texts this city is called “Weh-Az-Andiō-Šāpur”, “Andiō Šāpur”, “Gondē Šāpur”, “Jondē Sābur”, or “Jondē Šāpur”. The meaning of the word “Gund” in middle Persian was “army” and in Arabic language “Jund” has the same meaning as “Gund”, so it was erroneously assumed that the meaning of Gondē Šāpur /Jondē Šāpur was “Šāpur’s military fortress”. In fact Jondē Šāpur, is the Arabicized form of the Greek pronunciation of the name of this city and is not related to “Gund” and “Jund” that means “army” or “military fortress”. Although all historical accounts show that Jondē Šāpur was built in the reign of Šāpur I and show that its name is related to the name of Šāpur I, and archeological excavations in the hills of south of Šāhābād, a village situated 14 km southeast of Dezful, that must have been the site of the Sasanian Jondē Šāpur, reveal that Jondē Šāpur was a new built city in Sasanian era and there is no evidence to related it to pre-Sasanian era, but some researchers erroneously believe that Jondē Šāpur dates from prehistoric periods and the word Jondē Šāpur is the changed form of the Indian word “Gentāšāpirtā” which means “beautiful garden” or “beautiful city”! Studying the history of Jondē Šāpur different views about the meaning of the word Jondē Šāpur, this paper aims at giving the true meaning of this word.

Keywords


آذرنوش، آذرتاش (1374) آل بُختیشوعْ. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد1. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ص602-606.
آلتهایم، فرانتس و استیل، روت (1382) تاریخ اقتصاد دولت ساسانی. ترجمة هوشنگ صادقی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌العبری، غریغوریوس ابوالفرج اهرون (1364) تاریخ مختصر الدول. ترجمة محمد علی تاج‌پور و حشمت‌الله ریاضی. تهران: انتشارات اطلاعات.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد (1366) سفرنامة ابن‌حوقل (ایران در صوره‌الارض). ترجمة جعفر شعار. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
ابن‌خرداذبه، عبیدالله بن عبدالله بن احمد (1371) مسالک و ممالک. ترجمة سعید خاکرند. تهران: میراث ملل.
ابن‌رُسته، احمد بن عمر (1365) الاعلاق النفیسه. ترجمة و تعلیق حسین قره‌چانلو. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
ابن‌فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن عمر بن اسحق (1349) ترجمة مُختصر البُلدان (بخش مربوط به ایران). ترجمة ح. مسعود. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابوالفداء، عماد الدین اسماعیل (1349) تقویم البُلدان. ترجمة عبدالحمید آیتی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1373) ممالک و مسالک. ترجمة محمد بن اسعد عبدالله تُستری. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
اصفهانی، حمزه بن حسن (1346) تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اقتداری، احمد (1375) آثار و بناهای تاریخی خوزستان. جلد1. تهران: انتشارات مؤسسة فرهنگی نشر اشاره.
امام شوشتری، سید محمد علی (1353) دانشگاه شاپورگرد. دوازده مقالة تاریخی. به کوشش یحیی شهیدی. تهران: چاپخانة ارتش شاهنشاهی. ص232-255.
اولیری، دلیسی اونز (1342) انتقال علوم یونانی به عالم اسلام. ترجمة احمد آرام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بارتولد، ولادیمیر (1358) جغرافیای تاریخی ایران. ترجمة حمزه سرداور. تهران: انتشارات توس.
براون، ادوارد (1337) طب اسلامی. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بلعمی، ابوعلی محمد (1385) تاریخ بلعمی. به تصحیح محمدتقی بهار (ملک‌الشعراء). به کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: انتشارات زوّار.
پاتس، دنیل تی (1385) باستان‌شناسی ایلام. ترجمة زهرا باستی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
پیگولوسکایا، ن (1377) شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حدود العالم (1372) ترجمة میرحسین‌شاه. به تصحیح مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام. تهران: دانشگاه الزهراء.
حموی الرومی البغدادی، شهاب‌الدین یاقوت بن عبدالله (1375) مُعجم البُلدان. المجلد الثانی. بیروت: دار بیروت للطباعه و النشر.
خدائی، محمدزمان (1388) نگاهی نو به شهری کهن. پژوهش‌های تاریخی. مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال چهل و پنجم. دورة جدید. شمارة چهارم. ص55-64.
دریایی، تورج (1383) شاهنشاهی ساسانی. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس.
                  (1389) شهرستانهای ایرانشهر. ترجمة شهرام جلیلیان. تهران: انتشارات توس.
دوبلویس، لوکاس و وان دراسپک، روبارتوس (1379) دیباچه‌ای بر جهان باستان. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1371) اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
دیولافوا، ژان (1385) ایران، کلده و شوش. ترجمة علی محمد فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راولینسون، هنری (1355) سفرنامة هنری راولینسون به لرستان. ترجمة اسکندر امان‌الهی. خرم‌آباد: انتشارات ادب.
رجبی، صفر (1369) نگاهی به خرابه‌های گُندیشاپور. تحقیقات جغرافیایی. شمارة پنجم. ص191-194.
ریشتر، برنبورگ (1375) بُختیشوعْ. دانشنامة جهان اسلام. جلد2. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ص434-438.
سوج اسمیث، امیلی (1379) پزشکی؛4. پزشکی در دورة اسلامی. دانشنامة جهان اسلام. جلد 5. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ص609-621.
شاپور شهبازی، علیرضا (1389) تاریخ ساسانیان: ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسة آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شعبانی، رضا (1381) جُندی‌شاپور و سهم آن در انتقال علوم به جهان اسلام (1). نامة انجمن. سال دوّم. شمارة چهارم. ص98-109.
                 (1382) جُندی‌شاپور و سهم آن در انتقال علوم به جهان اسلام (2). نامة انجمن. سال سوم. شمارة اول. ص125-148.
شیپمان، کلاوس (1384) مبانی تاریخ ساسانیان. ترجمة کیکاوس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
صفا، ذبیح الله (1371) تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم. جلد1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبری، محمد بن جریر (1352) تاریخ طبری (تاریخ الُرسُل و المُلوک). جلد2. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
عیسی‌بک، احمد (1384) تاریخ بیمارستان‌ها در اسلام. ترجمة نورالله کسائی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فرای، ریچارد نلسون (1383) تاریخ باستانی ایران. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1374) شاهنامة فردوسی. جلد 7. به تصحیصح ژول مول. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
قفطی، جمال‌الدین علی بن یوسف (1371) تاریخ الحکماء قفطی (ترجمة فارسی از قرن یازدهم هجری). به کوشش بهین دارائی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریستنسن، آرتور امانوئل (1374) ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
الگود، سیریل (1386) تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة باهر فرقانی. تهران: مؤسسة انتشاراتی امیرکبیر.
گویری، سوزان (1380) دربارة تاریخچة بنای جُندیشاپور. مجلة دانش و مردم. شمارة پنجم. ص2-5.
گیرشمن، رومن (1379) بیشاپور. جلد 2. ترجمة اصغر کریمی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
لسترنج، گای (1377) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مارکوات، یوزف (1373) ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمة مریم میراحمدی. تهران: انتشارات اطلاعات.
مُجمل التواریخ و القصص (1318) به تصحیح ملک‌الشعراء بهار. تهران: چاپخانة کُلالة خاور.
محمدی ملایری، محمد (1350) دانشگاه جُندیشاپور در قرنهای نخستین اسلامی. مقالات و بررسیها. نشریة گروه تحقیقاتی دانشکدة الهیات و معارف اسلامی. دفتر پنجم و ششم. ص1-21.
                                (1374) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. تهران: انتشارات توس.
مستوفی، حمدالله (1362) نُزهه‌القلوب. به اهتمام و تصحیح گای لسترنج. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1382) مُروج الذهب و معادن الجوهر. جلد 2. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفت الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
ممتحن، حسینعلی (1350) سرگذشت جُندیشاپور. اهواز: انتشارات دانشگاه جُندیشاپور.
نجم‌آبادی، محمود (1357) تاریخ طب در ایران پس از اسلام (از ظهور اسلام تا دوران مغول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
نخعی، حسین (1364) گُندی‌شاپور، دانشگاه ساسانی. ناموارة دکتر محمود افشار. جلد1. تهران: مجموعة انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. ص264-305.
نصر، سید حسین (1359) علم و تمدن در اسلام. ترجمة احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
نولدکه، تئودور (1378) تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس (1386) روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1366) تاریخ یعقوبی. جلد1. ترجمة محمد ابراهیم آیتی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
Chaumont, M. L., (1985). “Antioch”. Encyclopaedia Iranica. edited by: Ehsan Yarshater. Routledge & Kegan Paul. Vol. II. pp. 119-125.
Potts, Daniel T., (1989). “Gundešapur and Gondeisos”. in Mélanges P. Amiet II. Iranica Antiqua 24. pp. 323-35.
Richter, Lutz, (1999). “GondēŠāpur: ii. History and Medical School”. Encyclopaedia Iranica. ed. by: E. Yarshater. Londin and New York: Routledege and Kegan. Vol. XI. pp. 133-135.
Adams, Robert McC. and Donald P. Hansen, (1968). “Archeological Reconnaissance and Soundings in Jundi Shahpur”. Ars Orientalis 7. pp. 53-70.
Shahbazi, A, (1999). “GondēŠāpur: i. The City”. Encyclopaedia Iranica. ed. by: E. Yarshater. Londin and New York: Routledege and Kegan. Vol. XI, pp. 131-133.
Whitby, Michael and Mary, (1986). The History of Theophyact Simocattaan; An English Translation With Introduction and Notes. Oxford University Press.