بررسی مشروعیت تیموریان (912- 771 ق.) بر پایه سنت‌های قبیله‌ای و مغولی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری دانشگاه اصفهان

چکیده

مشروعیت در اصطلاح سیاسی به معنای پذیرش و فرمان برداری آگاهانه و داوطلبانة مردم از نظام سیاسی و قدرت حاکم است. یکی از ابزارهایی که حکومت‌های برخاسته از نظام ایلی، برای نیل به مشروعیت از آن بهره می‌گرفتند، استفاده از اصول و قواعدی بود که در چارچوب نظام قبیله پذیرفته شده بود؛ همچون عمل بر اساس قوانین قبیله ای، تأکید بر مناسبات خاندانی، ایجاد پیوند با قبایل مهم و سرشناس و... . تیموریان 912- 771 هـ. ق. حکومتی با خاستگاه ایلی بودند و تیمور به عنوان بنیان گذار این سلسله برای کسب قدرت از تمام راهکارهایی که نظام زندگی قبیله ای و چادرنشینی در اختیار او می‌گذاشت، سود می‌برد. او با تکیه بر مشروعیت خاندان چنگیز که در بین مردم آسیای میانه- موطن تیمور- بسیار اهمیت داشت، به همراه استفاده از اقتدار و خشونت، ادعای برگزیده شدن از جانب خدا، نگهبانی دین و... پایه‌های حکومت خود را استوار نمود. این مقاله در صدد است که تکاپوهای مشروعیت ساز تیمور و جانشینان وی بر اساس معیارهایی همچون؛ امتیازات نسبی، بهره گیری از مشروعیت خان‌های دست نشاندة چنگیزی، تداوم حکومت مغولان و... را به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


آیتی، عبدالمحمد (1346) تحریر تاریخ وصّاف. بی جا: بنیاد فرهنگ ایران.
 ابن‌بطوطه (1337) سفرنامه. ترجمه محمد علی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 ابن خلدون، عبدالرحمن (1362) مقدمه، (ج:1). ترجمه محمد پروین گنابادی. تهران: علمی و فرهنگی.
ابن عرب شاه (1339) زندگانی شگفت آور تیمور. (ترجمه کتاب عجایب المقدور فی اخبار تیمور). ترجمه محمدعلی نجاتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 ابوالحمد، عبدالحمید (1370) مبانی سیاست. (ج:1)، تهران: توس.
اقبال، عباس (1341) تاریخ مفصل ایران از استیلای مغول تا اعلان مشروطیت. (ج:1). تهران: امیرکبیر.
 اقبال، عباس (1360) ظهور تیمور. به کوشش میرهاشم محدث. تهران: انجمن آثار ملی.
 امین، شمیس شریک (1357) فرهنگ اصطلاحات دیوانی دوران مغول. فرهنگستان ادب و هنر ایران.
بابر، ظهیرالدین (1308) توزک بابری. ترجمه بیرام‌خان خانان. بمبئی: بی نا.
 بارتولد (1376) تاریخ ترکه‌ای آسیای میانه. ترجمه غفار حسینی. تهران: توس.
بارتولد، و. (1336) الغ بیگ و زمان وی. ترجمه حسین احمدی پور. تبریز: چهر.
 بارتولد، و. و. (1358) خلیفه و سلطان و مختصری درباره برمکیان. ترجمه سیروس ایزدی. تهران: امیرکبیر.
تاکستن و دیگران (1384) تیموریان. ترجمه و تدوین یعقوب آژند. تهران:  مولی.
 جمعی از نویسندگان (1387) تاریخ ایران. دوره تیموریان، (پژوهش از دانشگاه کمبریج). ترجمه یعقوب آژند. تهران: جامی.
جوینی، عطاملک محمد (1378) تاریخ جهانگشا. به تصحیح محمد قزوینی. تهران: دنیای کتاب.
 حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله (1380) زبدة‌التواریخ. مقدمه. تصحیح و تعلیقات کمال حاج سید جوادی. تهران: وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.
حسندانی، احمد (1378) میراث تیمور. ترجمه محمدمهدی توسلی. اسلام آباد: اس. تی. پرنترز- راولپندی.
حسینی تربتی، ابوطالب (1342) تزوکات تیموری. تهران: کتاب فروشی اسدی.
 خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1353) حبیب‌السّیر فی اخبار افراد بشر. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتاب فروشی خیام.
دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (1387) زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
 دوغلات، محمد حیدر (1383) تاریخ رشیدی. تصحیح عباسقلی غفاری فرد. تهران: میراث مکتوب.
راوندی، مرتضی (1356) تاریخ اجتماعی ایران. (ج:2). تهران: امیرکبیر.
 رجب زاده، هاشم (1355) آیین کشورداری (در عهد وزارت رشیدالدین فضلا... همدانی). تهران: توس.
 رویمر، هانس روبرت (1385) ایران در راه عصر جدید. ترجمه آذر آهنچی. تهران: دانشگاه تهران.
 ساندرز، ج.ج. (1372) تاریخ فتوحات مغول. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: امیرکبیر.
 سمرقندی، دولتشاه (1366) تذکره الشعراء. به همت محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور.
سمرقندی، کمال‌الدین‌عبدالرزاق (1383) مطلع السعدین و مجمع البحرین. (ج:1 و 2). به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سودآور، ابوالعلاء (1384) فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. تهران: نی.
 شامی، نظام‌الدین (1937 و 1956) ظفرنامه. (ج:1 و 2). به سعی و اهتمام و تصحیح فلکس تاور. پراگ. مؤسسه شرقیه چکوسلواکی.
فرهانی منفرد، مهدی (1382) پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان. بی جا: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
معین، محمد فرهنگ فارسی (1371) به اهتمام. (ج:1). بی جا: بی نا.
 فصیحی‌خوافی، احمد بن جلال‌الدین (1339) مجمل فصیحی. (ج:3). به تصحیح و تحشیه محمود فرخ. مشهد: کتاب فروشی باستان.
 فیّاض انوش، ابوالحسن (1388) امیر تیمور و مسألۀ اولوس جغتای؛ تکاپوی مشروعیت سیاسی و امنیت نظامی. پژوهشش.
 کلاویخو، روی گونزالس (1366) سفرنامه. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
گروسه، رنه (1353) امپراتوری صحرانوردان. ترجمه عبدالحسین میکده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لسترنج، گای.(1364) سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
لمبتن، آن (1382) تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نی.
مدیر شانه چی، محسن (1373) تاریخ ایران و دیدگاه نخبه گرایی. «فصلنامه نگاه نو»، ش:19.
 مشکوتی، نصرت‌الله (1343) از سلاجقه تا صفویه. تهران: کتابخانه ابن سینا.
معزّالانساب فی شجره الا نساب،. پاریس، کتابخانه ملی پاریس. نسخه خطی شماره 67.
 منز، بئاتریس فوربز (1377) برآمدن و فرمانروایی تیمور. ترجمه منصور صفت‌گل. بی جا: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
 منز، بئاتریس فوربز (1390) قدرت، سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمه جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
 مورگان، دیوید (1371) مغول‌ها. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
میرخواند، میر محمد بن سید برهان‌الدین خواوندشاه (1339) روضة الصفا. (ج:6 و 7). بی جا: کتاب فروشی خیام.
 نطنزی، معین‌الدین (1336) منتخب التواریخ. به تصحیح ژان او بن. تهران: کتاب فروشی خیام.
نظامی باخرزی، عبدالواسع (1371) مقامات جامی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی. تهران: نی.
 نوایی، عبدالحسین (1370) اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (از تیمور تا شاه اسماعیل). بی جا: علمی و فرهنگی.
 واله اصفهانی، محمد یوسف (1379) خلد برین. به کوشش میر هاشم محدث. تهران: میراث مکتوب.
 ورهرام، غلامرضا (1368) نظام حکومت ایران در دوران اسلامی. بی جا: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
هروی، نجیب مایل (1377) جامی. تهران: طرح نو.
 همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1362) جامع التواریخ. (ج:1). به کوشش بهمن کریمی. تهران: اقبال.
یزدی، شرف‌الدین‌علی (1336): ظفرنامه. (ج:1 و 2). به تصحیح و اهتمام محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
Manz, Beatrice Forbes (2009): Tamerlane and the Symbolism of Sovereignty, Iranian Stadies, N: 1- 2.