بازتاب سیاست عشایری رضاشاه در اشعار و سروده‌های بومی بویراحمد

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

چکیده

سیاست عشایری رضاشاه که بر تحقق رؤیای ناپختة پیدایش دولت مدرن در ایران استوار شده بود، بر استبداد، سرکوب و حذف از صحنه اجتماع، بنیاد نهاده شده بود. عشایر، قشر مولدی بودند که بنا به ذات زندگی خویش، می­بایست کوچ رو باشند تا دام­های خود را پرورش دهند و با ییلاق و قشلاق مستمر و مشقت آمیز زیست خود را تضمین نمایند. رضاشاه و حامیان فکری و عملی حکومت وی – در داخل و خارج – نه تنها در اندیشة رفع مشکلات و سختی­های زندگی عشایر نبودند؛ که تمام هستی عشایر را هدف قرار دادند و از بین بردند. اسکان اجباری (تخته قاپو)، تغییر لباس و به تبع آن تغییر شکل و هویت، مسئله خدمت وظیفه یا همان اجباری، گرفتن و پاره کردن و سوختن سیاه چادرهای عشایر و مواردی از این دست، مردم را به ستوه آورده بود. بازتاب این سیاست ستمگرانه و متعدیانه، در ادبیات عامیانة بویراحمد متجلی و منعکس گردید و در اشعار و سروده های این قوم خود را نشان داد. با این حال بخش اعظم ادبیات و سروده­های قوم به دلیل عدم کتابت و نیز وفات کسانی که دورة صعب رضاشاه را به چشم دیده بودند، از بین رفته است. به رغم این نقیصه، بخشی از اشعار و سروده های بویراحمد در باب سیاست عشایری رضاشاه، که هم زمان با رخدادها نقل و نشر شده، گردآوری و بررسی گردیده است. از آنچه تا امروز در مکتوبات و منقولات محلی بر جای مانده، برمی‌آید که وقایع مهم و شخصیت‌های مؤثر در ذهن و زبان­عامه و شاعران این­قوم محفـوظ و بازتاب داشته است؛ اشعاری دربارة شخصیت های جنگجو و شجاع، نبردهای مهم و مؤثر، تغییر لباس و تغییر شکل و هویت، طرح اجباری (= سربازی). سروده­های موجود، هم به زبان فارسی است و هم به گویش محلی. این مقاله که بر مبنای روش کتابخانه ای و جمع آوری میدانی و شیوه تحقیق تاریخی، توصیف و تحلیل گردیده، به گوشه ای از ادبیات و سروده­های بومی بویراحمد در باب رخدادها، اقدامات و سیاست عشایری رضاشاه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


آذرپیوند، الله بخش (1384) تحولات سیاسی کشور و جنگ گجستان 1342 ش. یاسوج: چویل.
آیرونساید (1373) خاطرات سری. تهران: رسا.
ابرلینگ، پیر (1383) کوچ نشینان قشقایی فارس. ترجمه طیبی پور. تهران: شیرازه.
اسکندربیگ منشی (1377) عالم‌آرای عباسی. تصحیح رضوانی. جلد اول. دنیای کتاب.
اکبری، حامد، (1381) رجال بویراحمد. یاسوج: فاطمیه.
اکبری، قدرت الله، (1370) بویر احمد در گذرگاه تاریخ. شیراز: چاپخانه مصطفوی.
ایوانف، م. س (1356) تاریخ نوین ایران. ترجمه هوشنگ تیزآبی. تهران: اسلوچ.
باور، محمود، (1324) کهگیلویه و ایلات آن. بی جا: شرکت سهامی چاپ.
بختیاری، سردار اسعد (1372)، خاطرات، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
بهمن‌بیگی، محمد (1374) اگر قره‌قاج نبود... تهران: باغ آیینه.
                         (1369) بخارای من ایل من. تهران: آگاه.
بیات، کاوه (1365) شورش عشایری فارس. تهران: نشر نقره.
               (1373) گزارشی از نبرد تامرادی. تاریخ معاصر ایران. کتاب ششم. موسسه مطالعات فرهنگی بنیاد مستضعفان.
پرویزی، رسول (1357) شلوارهای وصله دار. چاپ هشتم. بی جا: کتاب های پرستو.
تابان سیرت، کاوس (1380) دلاوران کوهستان دلیران تنگ تامرادی. قم: طیبین.
تقوی مقدم، مصطفی (1377) تاریخ سیاسی کهگیلویه. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
جان پولاد، سید احمد (1385) سرگذشت یک افسر ایرانی. تهران: پردیس دانش و شیرازه.
حسینی (1381) بخشی از شعر. موسیقی و ادبیات شفاة استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: فاطمیه.
حسینی خواه، سید جمشید (1378) بویراحمد و رستم گاهواره تاریخ. اصفهان: گلها.
حسینی منشی، محمدمیرک (1385) ریاض الفردوس خانی. به کوشش ایرج افشار و فرشته صرافان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
خورموجی (1380) نزهت الاخبار، تصحیح آل داود. تهران: کتابخانه. مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
داگلاس، ویلیام (1377) سرزمین شگفت انگیز و مردمی مهربان و دوست داشتنی. ترجمه فریدون سنجر. تهران: گوتنبرگ.
صفی نژاد، جواد (1368) عشایر مرکزی ایران. تهران: امیرکبیر.
طاهری، سیمین (1384) فرهنگ عامیانه مردم کهگیلویه و بویراحمد. تهران: ساورز.
طاهری، عطا (2536) درخت را نکشید. شیراز: کمیته ملی پیکار با بی سوادی.
                   (1388) کوچ کوچ. تهران: سخن.
عسکری، نادر (1385) باوی گوشه ای در سرای همایون. یاسوج: ملت.
غفاری، یعقوب (1378) تاریخ اجتماعی کوه‌گیلویه و بویراحمد. اصفهان: گلها.
                     (1374) شناسنامه ایلات و عشایر کهگیلویه و بویراحمد. تهران: روایت.
                     (1362) نمونه ای از اشعار محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد و شرح کوتاة از زندگی کی لهراس. یاسوج: چاپخانه امیر.
فسایی، میرزا حسن، (1378) فارسنامه ناصری. جلد اول و دوم. تصحیح رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
فولادوند (1348 و 1349) گوشه ای از تاریخ ژاندارمری ایران....  مهنامه ژاندارمری. ش 246، 247، 249، 252.
کاظمی، محمد و منوچهر البرز (1355) تاریخ پنجاه ساله نیروی زمینی شاهنشاهی ایران.، بی‌جا: بی‌نا.
کرونین، استفانی (1377) ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران. ترجمه علی بابایی. تهران: خجسته.
کیاوند، عزیز (1368) حکومت، سیاست و عشایر از قاجاریه تا کنون. تهران: عشایری.
کیانی، کیانوش (1384) حکومت پهلوی و عشایر. سقوط (مجموعه مقالات). تهران: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی.
مجیدی، نورمحمد (1381) مردم و سرزمین های کهگیلویه و بویراحمد. تهران: بازتاب اندیشه..
مستوفی، حمدالله (1381) تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
مکی، حسین (1362) تاریخ بیست ساله ایران. جلد پنجم. تهران: نشر نی.
                  (1359) نامه نور «ویژه‌نامه هنر و فرهنگ‌ایل بویراحمدی». شماره 10 و 11.بی‌جا: بی نا.
نیرشیرازی، شیخ عبدالرسول (1387) روزگار پهلوی اول. تصحیح نیری. جلد 2. شیراز: دریای نور.
وحید قزوینی، محمدطاهر (1383) تاریخ جهان عباسی. تصحیح میرمحمد صادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
هاشمی، فاطمه (1390) بازتاب سربازگیری و نظام سربازگیری در میان اقشار مختلف. پیام بهارستان. دوره 2، سال 3، شماره 12.
همبلی، گاوین (1372). خود کامگی پهلوی، رضا شاه. سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج. ترجمه مخبر. تهران: طرح نو.
یکرنگیان، میرحسین (1384) سیری در تاریخ ارتش پهلوی از آغاز تا پایان شهریور 1320. تهران: خجسته.