اوضاع اقتصادی بندرعباس در دورة پهلوی اول 1320-1304

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد پژوهشگر مطالعات تاریخ معاصر

چکیده

از دوره شاه عباس صفوی بندرعباس به عنوان برترین بندر تجاری ایران در سواحل خلیج فارس شناخته می‌شد. این برتری تا انتهای دوره صفویه برقرار بود؛؛ ولی پس از آن بندرعباس هرگز رونق سابق را نیافت. این بندر در دوره قاجار به عنوان بندر مجاور بندر بوشهر که مهم‌ترین بندر تجاری ایران در دوره قاجار محسوب می‌شد،  فعالیت می‌کرد؛؛ ولی در دوره پهلوی اول که به سبب رشد بندر خرمشهر بندر بوشهر از رونق افتاد، وضعیت اقتصادی بندرعباس به سمت افول بیشتر پیش رفت. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از آمار و اسناد در پی پاسخ به این پرسش است که وضعیت اقتصادی بندرعباس در دوره پهلوی اول چگونه  بوده است. این پژوهش بر این فرضیه استوار است که بندرعباس در دوره پهلوی به رکودی که با افول دولت صفوی آغاز شده بود ادامه داد.اگرچه نتیجه بررسی‌های انجام شده نشان از رشد میزان تجارت و صنعت این بندر دارد؛ اما در این زمان به واسطه بالا رفتن حجم تجارت خارجی خلیج فارس و بنادر خوزستان به دلیل دسترسی ریلی به سراسر ایران، حجم تجارت خارجی تمام بنادر رشد داشته است و بندرعباس در این زمان به لحاظ کیفی همچنان در رکود به سر می‌برد. نه تنها تجارت خارجی بلکه صنعت، کشاورزی و اقتصاد داخلی بندرعباس نیز نسبت به سایر شهرهای ایران ضعیف و ناکارآمد بود.

کلیدواژه‌ها


اداره کل گمرک، 1311، احصائیه تجارتی ایران با ممالک خارجه در سال اقتصادی 1311/1310، تهران: چاپخانه فردوسی.
اداره کل گمرک، 1313، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال اقتصادی 1312/1311، تهران: مطبعه اطلاعات.
اداره کل گمرک، 1318، وضعیت کالای رسیده و فرستاده ایران به کشورهای خارجه در سال اقتصادی 1315/1314، تهران: چاپخانه یمنی.
اداره کل گمرک، 1320، آمار تجارت ایران با کشورهای بیگانه در سال اقتصادی 1317/1316، تهران: چاپخانه فردین و برادر.
اداره کل گمرک، 1320، آمار تجارتی کشور شاهنشاهی ایران با کشورهای بیگانه در سال 1318، تهران: چاپخانه فردین و برادر.
اداره کل گمرک،1320، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1319، تهران: فاروس.
اداره کل گمرک،1320، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1318، تهران: فاروس.
اداره کل فلاحت و صناعت، 1313، احصاییه فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1311، تهران: شرکت چاپخانه فردوسی.
استاین، سراورل،1386، از کرمان تا بندر عباس، ترجمه علی اصغر رئیس زاده، شیراز: ایلاف.
بختیاری، مجید، 1369، راهنمای مفصل ایران، استان هرمزگان، ج 22، تهران: گیتاشناسی.
پاتینجر، هنری، 1384، سفرنامه پاتینجر، ترجمه شاهپور گودرزی، تهران: کتابفروشی دهخدا.
جلائی، محمدعلی، 1339، صنعت ماهی در خلیج فارس، تهران: مصور.
حبیبی، حسن، 1390، شهرهای ایرانشهر، جلد دوم، پژوهش گروهی بنیاد ایراشناسی، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 105/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 11721/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 168/248
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 1775/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 19366/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 20148/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 2429/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 28635/240
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 3815/240
 
 
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 9307/350
سازمان اسناد ملی ایران، شناسه سند 9793/240
سازمان برنامه و بودجه، 1352، بررسی موقعیت اقتصادی و اجتماعی استان ساحلی بندر عباس، ج 1، تهران: بی نا.
سایبانی، احمد، 1381، بندر عباس و هلال طلایی، تهران: زعیم.
سدیدالسلطنه بندر عباسی، 1371، سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صد سال پیش، تصحیح احمد اقتداری، تهران: جهان معاصر.
سدیدالسلطنه کبابی، محمدعلی، 1342، بندر عباس و خلیج فارس: اعلام الناس فی احوال بندر عباس، تصحیح احمد اقتداری و به کوشش علی ستایش، تهران: کتابخانه ابن سینا، 1342.
سعادت، محمدحسین، 1390، تاریخ بوشهر، تصحیح عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ‌الحکمایی، تهران: میراث مکتوب.
لوریمر، ج. ج.، 1379، راهنمای خلیج فارس تاریخ و جغرافیای بوشهر، ترجمه سیدمحمدحسن نبوی، شیراز: نوید شیراز.
مجله اتاق تجارت، س 2، ش 17، ص 17.
مجله اتاق تجارت، س 2، ش 17، ص 18.
مجله اتاق تجارت، س 5، ش 60، ص 94.
مجله اتاق تجارت، س 8 ، ش 155-156، ص 35.
مجله اتاق تجارت، س 8، ش 153 و 154، ص 72.
مجله اتاق تجارت، س 8، ش 153 و 154، ص 72.
مجله اتاق تجارت، س 8، ش 159، ص 31.
نوایی، عبدالحسین، 1366، شاه عباس: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی، ج 3، تهران: زرین.
وثوقی، محمدباقر و حسن حبیبی، 1378، بررسی تاریخی، سیاسی و اجتماعی اسناد بندر عباسی، تهران: بنیاد ایرانشناسی.
Floor, Willem M., 2006, The Persian Gulf: A Political and Economic History of Five Port Cities, 1500-1730, Washington, D.C.: Mage Publishers.
Floor, Willem M., 2016, The Persian Gulf: Bushehr: City, Society & Trade, 1797-1947. Washington, D.C.: Mage Publishers.
James Onley, “Britain’s Informal Empire in the Gulf, 1820-1971,” Journal of Social Affairs, Volume 22, Number 87, Fall 2005, 29-45.
Stiffe, Arthur W., 1900, “Ancient Trading Centres of the Persian Gulf: VI Bandar ‘Abbas,” Geographical Journal, Vol. 16, No. 2 (Aug.), pp. 211-215.