بحران‌های سیاسی شام در قرن ششم هجری با تأکید بر نقش اسماعیلیان نزاری به رهبری راشدالدین سنان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران، ایران.

2 استادیارگروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران.

چکیده

نزاریان به دلایل گوناگون مذهبی، تاریخی، سیاسی با حاکمان شام اختلافات اساسی داشته اند و قرن ششم اوج درگیری آنان با حاکمان و حامیان خلافت عباسی بوده است. این نزاعها با ورود راشدالدین سنان به عرصه سیاست بیشتر شد و در نتیجه در دوران رهبری او نزاریان به قدرتی چشم­گیر و حتی بازدارنده دست یافتند، اما پس از درگذشت او و در پی قدرت­گیری سلاطین ایوبی به مثابه حافظان و متحدان سنی مذهب خلافت عباسی و تسلط خلفا بر شام، نیرو و توان نظامی و راهبردی نزاریان رو به کاهش نهاد. اگر چه آنان در مقام فرقه­ای مذهبی به موجودیت خود ادامه دادند، اما با روی کار آمدن ایوبیان و ممالیک به ­عنوان حامیان خلافت عباسی، مذهب اهل سنت، مکتب اشعری و دشمنی با فاطمیان مصر، دشمنی را متوجه نزاریان نمود. ادامه این نزاع‌ها، بحران‌های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و... را به ­بار آورد. نزاریان که اقلیتی شیعه مذهب در جامعه اکثریت سنی بودند برای برون رفت از این بحران، تلاش های بسیاری کردند. تحقیق حاضر، مبتنی بر روش تاریخی و با استناد به شیوه کتابخانه­ای با رویکرد توصیفی – تحلیلی قصد دارد به پاسخ این پرسش دست یابد که: نقش اسماعیلیان نزاری به رهبری راشدالدین­سنان در مدیریت بحران‌های سیاسی شام در قرن مدیریت بحران های پیشآمد در شام چه بوده است؟ بررسی ها نشان داد که راشدالدین سنان سه راهبرد را در برابر تحولات سیاسی شام و مدیریت بحران های پیش‌روطراحی و برنامه ریزی نمود. اول مصالحه با ایوبیان برای افزایش قدرت نزاریان. دوم، تحرک بخشی داعیان در سایر بلاد اسلامی، سوم، سازماندهی مجدد فدائیان اسماعیلیه در مبارزه با مخالفین. با این اقدامات مبانی کلامی و اعتقادی نزاریان شام منسجم شد و توانستند در مقابل صلیبیون، ایوبیان و خلفای عباسی مقاومت نمایند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابن اثیر،(1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
ابن تغری بردی،(1392ق)یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک المصر و القاهرة، قاهره، وزارة الثقافة و الإرشاد القومی.
ابن جبیر، محمدبن احمد،(1907م)رحلة ابن جبیر، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
ابن جبیر، محمدبن احمد(2008م)، تذکرة بالأخبار عن الإتفاقات الأسفار، بیروت، المؤسسة للدراسات و النشر.
ابن حبیب،(1985م) کتاب المنمّق فی أخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، بیروت.
ابن حجة، تقی الدین بن علی(1426ق)، ثمرات الأوراق، محقق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت،المکتبة العصریة.
ابن سباط غربی، حمزة بن احمد(1413ق)، صدق الأخبار تاریخ ابن سباط، محقق عمر عبدالسلام تدمری، طرابلس، جروس بروس.
ابن شداد، یوسف ابن رافع(1953م) الاعلاق­الخطیرة فی ذکر امراء الشام و الجزیره، محقق دومینیک سوردیل، دمشق، المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیة.
ابن شداد، یوسف ابن رافع(1343ق) النوادر السلطانیة والمحاسن الیوسفیة، محقق جمال الدین شیال.
ابن فرات، محمدبن عبدالرحیم(1970م) تاریخ ابن الفرات، محقق قسطنطین زریق، بیروت، مکتبة المؤید.
ابن فضل­الله عمری،(2004م) مسالک الامصار فی ممالک­الأمصار، سفر3، چاپ احمد عبدالقادر شاذلی، ابوظبی.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(1398ق) البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر.
ابن میسر، محمدبن علی(بی‌تا) المنتفی من أخبار مصر، تلخیص احمدبن علی مقریزی، محقق سید ایمن فؤاد، قاهره، المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة،
ابن واصل، محمدبن سالم،(1953م) مفروج الکروب فی أخبار بنی أیوب، محقق سعید عبدالفتاح، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیة.
ابن هشام، (بی تا)السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقّا و ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شبلی، بیروت، دارالمعرفة.
ابومخرمة، عبدالله طبیب بن عبدالله(1428ق) قلادة النحر فی وفیات أعیان الدهر، ج 4، محقق بوجمعه عبدالقاهر مکری، بیروت، دارالمنهاج.
ابوریحان بیرونی،(1380ش) الآثار الباقیه عن قرون­الخالیه، چاپ پرویز اذکائی، تهران.
ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل،(1956م) الروضتین فى اخبار الدولتین النوریة و الصالحیه، تحقیق محمد حلمى محمد محمد قاهره، لجنة التالیف و الترجمه و النشر.
ابوالفداء، اسماعیل بن علی (1427ق) تقویم البلدان، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه.
ازرقی، محمد بن عبدالله،(1416ق) أخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت.
برنارد، لوییس،( بی‌تا) اسماعیلیان سوریه، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نشر مولی،
بکری،( 1992م) کتاب­المسالک و الممالک، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس.
جزایری، نعمت الله بن عبدالله(1421ق) زهرالربیع، بیروت، مؤسسة العالمیة للتجلید،  .
حر عاملی، احمدبن حسن(1430ق) الدرالمسلوک فی احوال الأنبیاء و الأوصیاء و الملوک، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی،.
حلبی غزی، کامل بن حسین(1419ق) نهر الذهب فی تاریخ حلب، محقق محمود فاخوری، حلب، دارالقلم.
دفتری، فرهاد(1382ش) تاریخ و اندیشه های اسماعیلی در سده های میانه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، فرزان روز.
دفتری، فرهاد(1393ش)تاریخ و سنت­های اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، فرزان روز.
ذهبی، محمدبن احمد(1415ق) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، محقق عمر عبدالسلام قمصری، بیروت، دارالکتب العربی.
ذهبی، محمدبن احمد(1414ق) سیر اعلام النبلاء، محقق شبیب ارناووط، بیروت، مؤسسة الرسالة.
رانسیمان، استیون(1386ش) تاریخ جنگ های صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، تهران، علمی و فرهنگی.
زکار، سهیل(2007م)تاریخ دمشق، دمشق، التکوین.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد(1382ق) الأنساب، چاپ عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة­المعارف العثمانیة.
شجاع­سنجری، یوسف بن احمد(1381ش)منظرالإنسان ترجمۀ وفیات الأعیان، مصحح فاطمه مدرسی، ارومیه، دانشگاه ارومیه.
صنعانی، یوسف بن یحیی(1430ق) نسمة السحر بذکر من تشیع و شعر، ج 1، محقق کامل سلیمان جبوری، بیروت، دارالمؤرخ العربی.
طباخ، محمدراغب،(1408ق) أعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء، مصحح محمدکمال، حلب، دارالقلم العربی.
عسقلانی، احمدبن ابراهیم(1415ق) شفاء القلوب فی مناقب بنی ایوب، محقق مدیحه شرقاوی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة.
علی داوود، جابر(1430ق)معجم أعلام جبل عامل، بیروت، دارالمؤرخ العربی.
عمادالدین کاتب­اصفهانی، محمدبن محمد(1422ق) البستان جامع لجمیع تواریخ الزمان، بیروت، المکتبة العصریة.
غالب، مصطفی(1953م) تاریخ الدعوة الاسماعیلیة، بیروت، دارالأندلس.
فیصل سامر(1388ش) دولت حمدانیان، ترجمۀ علی رضا ذکاوتی قراگوزلو، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قلقشندی، احمدبن علی(بی‌تا)صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، محقق محمدحسین شمس الدین، دارالکتب العلمیة، بیروت.
کردعلی، محمد(1403ق) خطط الشام، بیروت، مکتبة الفوری.
محمدکامل حسین (1959م)طائفة الإسماعیلیة، قاهره، مطبعة لجنة لتألیف و الترجمة و النشر.
مزید الحلی الأسدی(1418ق) دیوان، محقق عارف تامر، بیروت، دارالأضواء.
مسعودی، حسین بن علی(1409ق) مروج­الذهب و معادن­الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة.
مکناسی، محمدبن عبدالوهاب(2003م) رحلة المکانسی، محقق محمد بوکبوط، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
ناصری طاهری، عبدالله(1380ش) راشدالدین سنان پیشوای بزرگ اسماعیلیان در عصر صلیبی، مجله تاریخ اسلام، ش 7، پاییز.
ناصری طاهری،عبدالله  (1387ش) نقش اسماعیلیان در جنگ های صلیبی، تهران، ققنوس.
ویلی، پیتر (1386ش) آشیانۀ عقاب­ها، قلعه­های اسماعیلی در ایران و سوریه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، فرزان روز.
شجاع­سنجری، یوسف بن احمد(1381ش)منظرالإنسان ترجمۀ وفیات الأعیان، مصحح فاطمه مدرسی، ارومیه، دانشگاه ارومیه.
یافعی، عبدالله بن اسعد(1417ق.) مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج 3، محقق خلیل منصور، بیروت، دارالکتب العلمیة،
 
Herodotus, The histories of Herodotus, tr. Henry Cary, New York 1899
Strabo, The geography of Strabo, with English translation by Horace Leonard Jones, vol7, Lodon 1960.
Plinius/pliny[The Elder], Natural history of Pliny, vol2, with an English trasnslation