رویکرد همگرایانه و واگرایانه ایلات کرمانشاهان در مواجهه با شاه ‌عباس اول (با تکیه بر ایل کلهر و زنگنه)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره)، قزوین، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

چکیده

چکیده

شاه‌‌ عباس اول (حک996-1038ق) بعد از به قدرت رسیدن توجه ویژه‌‌ای به تجمیع قدرت در مرکز داشت. در راستای این هدف، سران ایلات سرکش که غالباً در پی استقلال سیاسی و تمایل به گریز از مرکز داشتند، تضعیف و سرکوب شدند و ایلات همسو و وفادار در ساختار سیاسی ولایات مختلف ایران جایگزین آنها گردیدند. تحقق این هدف در کرمانشاهان با تضعیف و سرکوب ایل قدرتمند و ناآرام کلهر و بالا کشیدن ایل وفادار زنگنه صورت پذیرفت. بنابراین سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که چرا ایلات کرمانشاهان رویکرد همگرایانه‌ و واگرایانه‌ای نسبت به شاه عباس اول در پیش گرفتند؟ هدف از این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، واکاوی عواملی است که شاه‌‌عباس را در جهت اتخاذ رویکردهای متفاوت همگرایانه و واگرایانه نسبت به ایل زنگنه و کلهر در کرمانشاهان ترغیب کرد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است، مؤقعیت راهبردی کرمانشاهان در همسایگی با سرزمین‌های عثمانی و شورش‌های گاه و بی‌گاه کلهرها در منطقه، شاه عباس اول را برآن داشت که با برکشیدن ایل زنگنه، علاوه بر سرکوب و تضعیف ایل کلهر، زمینه‌ قرار گرفتن سران زنگنه را در رأس قدرت ایالت کرمانشاهان فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


استرآبادی، حسن بن مرتضی حسینی (1366). تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی.
 اولئاریوس، آدام (1363). سفرنامه، تهران: ابتکار.
افوشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌اله (1350). نقاوۀ الآثار فی ذکر الاخیار، به اهتمام احسان اشرقی، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
افشار سیستانی، ایرج (1381). کرمانشاهان و تمدن دیرینه آن، 2 جلدی، تهران: نگارستان کتاب.
بدلیسی، شرف‌خان (1377). شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، به‌اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف، 2 جلد در یک جلد، تهران: اساطیر.
بارتولد، ولادیمیر (1386). تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه حمزه سردادور، تهران: توس.
ترکمان منشی، اسکندربیگ (1382). تاریخ عالم آرای عباسی، مصحح ایرج افشار، 3 جلدی، تهران: امیرکبیر.
 تتوی، قاضی احمد (1387). تاریخ الفی، به تصحیح علی آل داود، تهران: فکر روز.
توحدی، کلیم‌اله (۱۳۶۴). حرکت تاریخی کرد به کردستان، جلد ۲، مشهد: مولف.
جنابدی، میرزابیگ (1387). روضه‌الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (۱۳۶۸). خلاصه السیر، تهران: علمی.
 روملو، حسن بیگ (1357). احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.
 رربورن، کلاوس میشائیل (1383). نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رشید یاسمی، غلامرضا (1369). کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمد افشار.
سلطانی، محمدعلی (۱۳۸۱). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان، جلد 1 - 3، تهران: سها.
____________ (1372). ایلات و طوایف کرمانشاهان، جلد 2، مقدمه عبدالحسین نوایی، تهران: مولف.
سنندجی، میرزا شکرالله (1366). تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، به کوشش حشمت الله طبیبی، تهران: امیرکبیر.
سوریزهی، احمد (1397). «بررسی اختلافات حکام مرزی با حکومت مرکزی در دوره صفویه (از ابتدای دوره شاه‌عباس اول تا سقوط صفویه)»، استاد راهنما احمد عقیلی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
 شیرازی (نویدی)، عبدی‌بیگ (1369). تکمله‌الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشرنی.
 شاردن (1372). سفرنامه، ترجمه اقبال یغمایی، 5 جلدی، تهران: توس.
 شوشتری، قاضی نوراله (1377). مجالس المومنین، تهران: نشر اسلام.
 غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343). تاریخ جهان آرا، به کوشش استاد مجتبی مینوی، تهران: کتابفروشی حافظ.
فیگوئروا، گارسیا داسیلوا (1363). سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشرنو.
 قمی، قاضی احمد (1383). خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، جلد 2، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
 کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه‌ی کمپفر، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
 کتابچه ایلات کرمانشاهان، نسخه خطی، کتابخانه و موزه کاخ گلستان، جلد 5، مجموعۀ ناصری.
 کرمی، منیژه، ادریسی مهری، دهنوی، نظامعلی، امین‌پور، صالح (1400). «ایل کلهر و قدرت‌های حاکم از دوره صفویه تا پایان حاکمیت محمدشاه قاجار»، مجله پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران، شماره 18.
 کریمی، علی‌رضا (۱۳۷۵)، «پژوهشی درباره عملکرد شیخعلی‌خان زنگنه وزیر شاه‌سلیمان صفویه در طول وزارتش»، زیر نظرعبدالحسین نوایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
کشاورز، اردشیر (1382). رجال و مشاهیر کرمانشاهان، کرمانشاه، انتشارات تاق بستان.
 مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
 منجم‌یزدی، ملاجلال‌الدین (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف‌اله وحیدنیا، تهران: انتشارات وحیدنیا.
مجتهدزاده، پیروز (1399). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت.
 مردوخ کردستانی، محمد (1379). تاریخ مردوخ، تهران: نشر کارنگ.
 محمدی کلهر، آیت (1376). جغرافیای تاریخی ایوان غرب (ایوان کلهر)، قم: تعاونی ناشران.
 مینورسکی، ولادیمیر (1379). کردها نوادگان مادها، ترجمه جلال جلالی‌زاده، کردستان: انتشارات ژیار.
مورخ، محمدیوسف (1317). ذیل عالم آرای عباسی، تصحیح سهیلی خوانساری، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
 میرابوالقاسمی، سید محمدتقی (1369). سرزمین و مردم گیل و دیلم، رشت: انتشارات طاعتی.
نطنزی، معین‌الدین (1383). منتخب‌التواریخ معینی، به‌اهتمام پروین استخری، تهران: اساطیر.
 وقایع‌نگار کردستانی، علی اکبر (1381). حدیقه ناصریه و مرات الظفر، در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش محمد رئوف توکلی، نشر گلها.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1382). ایران در زمان شاه‌صفی و شاه‌عباس دوم، مصحح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وحید قزوینی، میرزا محمد طاهر (1383). تاریخ جهان آرای عباسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.