واکاوی علل و زمینه‌های مشکلات معیشتی مردم آذربایجان بر اساس اسناد هیئت تفتیشیه (سال‌های 1309 تا 1312 ش)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، گروه تاریخ, دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ, دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

3 استادیار گروه تاریخ, دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

چکیده

اسناد هیئت تفتیشیه (سال‌های 1309 تا 1312 ش) یکی از مهمترین مجموعه­های ارزشمندی است که می توان بر اساس آن مشکلات معیشتی مردم آذربایجان در دوره پهلوی اول را بررسی نمود. اگر چه تصور بر این است که جامعه ایران در دوره پهلوی اول شاهد رشد تشکیلات اداری، زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی و امنیت داخلی بود، بااین‌حال شواهد موجود حاکی از تداوم مشکلات معیشتی گوناگون است. هدف پژوهش حاضر بررسی علل و زمینه‌های مشکلات معیشتی در آذربایجان طی سال‌های 1309 تا 1312 ش بر اساس گزارش‌های منتشرنشده مدیران مدارس و رؤسای معارف آذربایجان خطاب به هیئت تفتیشیه مملکتی در بازه زمانی فوق است. پرسش این است که به‌رغم اصلاحات معطوف به نوسازی در زمینه اقتصادی، علّت تداوم مشکلات معیشتی مردم در این دوره چه بود؟ به علّت گستردگی جغرافیایی که مطالعه در مورد کل کشور را در چارچوب یک مقاله ناممکن می‌سازد این بررسی بر آذربایجان متمرکز است. روش مطالعه توصیفی تحلیلی و گردآوری داده‌ها با تکیه‌بر اسناد هیئت تفتیشیه مملکتی است. نتایج این بررسی حاکی از تأثیرات منفی عواملی همچون گرانی مایحتاج عمومی، دلالی، فشار مالیات و عوارض، قاچاق، و افول صنایع بومی بر معیشت مردم در این دوره است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع و مطالعات
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران (ساکما)
اسناد شماره: 18792-230؛
 10368-240؛
51517-240؛
 2504-291؛
 22199-297؛
 22287-297؛
 24855-297؛
27629-297؛
28874-297؛
28986-297؛
 30929-297؛
 37141-297؛
 7226-297؛
 60909-310؛
 63913-310؛
 63944-310؛
 67276-310؛
 896-330؛
 2377-297-95؛
 2405-297-95.
کتاب‌ها و مقالات
الهیاری، فریدون؛ نجف‌پور، مریم؛ محجوب، الهه (1395). بررسی مواضع بازاریان تبریز در قبال سیاست‌های اقتصادی حکومت پهلوی اوّل با تکیه‌بر اسناد (1302 1304)، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال هفتم، شماره سیزدهم، صص 1-23.
انزلی، حسن (1384). ارومیه درگذر زمان. تهران. دستان.
بایرامی، سمانه (1399). بررسی اوضاع نابسامان اقتصادی و اجتماعی آذربایجان در دوران رضاشاه (1320-1300)، فصلنامه مطالعات تاریخی، سال هجدهم، شماره 68، صص 132-106.
پالمر، رابرت روزول (1340). تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، جلد 2، تهران، امیرکبیر.
رحمانیان، داریوش، غلامرضا ظریفیان، سیمین فصیحی، شهرام غلامی (1390). قانون انحصار تجارت خارجی ایران ۱۳۰۹؛ زمینه‌ها، اهداف، پیامدها، تاریخ اسلام و ایران، سال بیست و یکم، شماره ۱۱، پیاپی ۹۵، صص ۲5-۵۵.
شجاعی دیوکلائی، سید حسن (1394). ظهور و افول کشاورزی صنعتی در عصر رضاشاه 1309 تا 1316، تاریخ ایران، شماره 19، ۱۱5-۱۴۰.
غلامی، شهرام (1393). نظام اقتصاد جهانی و صنعتی سازی جایگزین واردات در دوره رضاشاه: اهداف و پیامدها، پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره 6، شماره 1، صص 85-104.
فوران، جان (1391). مقاومت شکننده: تاریخ تحوّلات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی. چ دوازدهم. ترجمه احمد تدین. تهران. رسا.
کدی، نیکی. (1369). ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه شاهرخ قائم‌مقامی، تهران، قلم.
محمدی، رضا (1392). آذربایجان از سلطنت رضاشاه تا دولت پیشه‌وری. تبریز. شایسته.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1377). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300-1357. تهران، پیکان.