تبیین و تحلیل جایگاه زنان نژادۀ دربار بر نگاره‌کندها و سکه‌های بهرام‌دوم ساسانی(276-293م.)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ایران قبل از اسلام ،گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران؛

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

بهرام دوم، به عنوان پنجمین پادشاه ساسانی در سال 276میلادی بر اورنگ شاهی تکیه زد. زمانی که بهرام دوم به قدرت رسید، وی نیز همچون نیای خویش، اردشیر بابکان، برای مشروعیت بخشیدن به پادشاهی و تحکیم پایه­های حکومت خویش، مبادرت به نقر صحنه­های یادمانی، پیروزی و دیهیم­ستانی کرد و صحنه­هایی از دیهیم­ستانی و پیروزی بر دشمن را بر روی نگاره­­کندها از خویش به یادگار گذاشت. در میان آثار هنری و باستان­شناختی بر جای مانده از بهرام دوم، نگاره­کندها و مسکوکات وی از تنوع قابل توجهی نسبت به آثار اسلافش برخوردارند و تحولی در آن­ها دیده می­شود. همچنین، در میان شاهان ساسانی، زنان بیشترین حضور را در نگاره­کندهای بهرام دوم دارند و در مسکوکات وی نیز در قالب شهبانو، حضور پررنگی را تجربه می­کنند. پژوهش حاضر با تکیه بر شواهد مکتوب و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بر آن است تا جایگاه زن در نگاره­کندها و مسکوکات بهرام دوم را مورد واکاوی قرار دهد. بر پایۀ شواهد مکتوب و باستان­شناختی، حضورگسترده زنان در مسکوکات و نگاره­کند­های دوره بهرام دوم نسبت به اسلافش را می­توان به جایگاه ویژه برخی از زنان درباری و قدرت­گیری آنان در حکومت بهرام دوم نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آلرام، میشائل، (1392)، نخستین سکه­های ساسانی، ساسانیان، ویراستۀ وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: نشرمرکز.
آموزگار، ژاله، (1392)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
اوشیدری، جهانگیر، (1371)، دانشنامۀ مزدیسنا، ویراستۀ فریدون فاطمی و شمس لنگرودی، تهران: نشر مرکز.
بروسیوس، ماریا، (1392)، ایران باستان، ترجمۀ عیسی عبدی، تهران: نشرماهی.
بندهش، (1397). گزارنده بهار، مهرداد، تهران: توس.
پرادا، ایدت، (1383)، هنر ایران باستان(تمدن­های پیش از اسلام)، ترجمۀ یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
حسنی، میرزا محمد، (1393)،  نقش برجسته­های نویافتۀ ساسانی، تهران: ققنوس.
سلوود، دیوید، (1389)، سکه­های ساسانی: تاریخ ایران کمبریج، ج 3 (1)، ویراستۀ احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
سودآور، ابوالعلاء، (1383)،  فرُۀ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، ایالات متحده:  نشر میرک.
طاهری، صدرالدین، (1396)، نشانه­شناسی کهن الگوها: در هنر ایران باستان و سرزمین­های همجوار، تهران: نشر شورآفرین.
فرای، ر.ن.، (1389)، تاریخ سیاسی ایران در دورۀ ساسانیان: تاریخ ایران کمبریج، ج 3 (1)، ویراستۀ احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
گاریبلدی، آندرئا، (1395)، تاریخ و سکه­های ساسانی، ترجمۀ شاهین آریامنش، تهران: آریامنا.
گوبل، روبرت، (1391)، سکه­زنی: تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمۀ هوشنگ صادقی، ویراستۀ مجید جلیلوند، تهران: علمی و فرهنگی.
لوکونین، و. گ.، (1350)، تمدن ایران ساسانی، ترجمۀ عنایت­الله رضا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
محمدی­فر، یعقوب، فرهاد امینی، (1394)، باستان­شناسی و هنر ساسانی، تهران: شاپیکان.
موسوی حاجی، سید رسول، علی اکبر سرافراز، (1397)،  نقش برجسته­های ساسانی، تهران: سمت.
نصراله­زاده، سیروس، (1384)،  نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمزد دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
واندنبرگ، لویی، (1348)، باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هرتسفلد، ارنست، (1381)،  ایران در شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی­زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هرمان، جرجینا، (1396)،  نقوش برجسته صخره­ای ایران در دورۀ ساسانی، در بین­النهرین و ایران در دوران اشکانی و ساسانی، ویراستۀ جان کرتیس، ترجمۀ زهرا باستی، تهران: سمت.
هینتس، والتر، (1392)، یافته­های تازه از ایران باستان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ققنوس.
Alram, M. et Gyselen, R., (2012), Sylloge Nummorum Sasanidarum. Tome II. Ohrmazd I. Ohrmazd Il. (paris/Berlin/Wien) [Veröffentlichungen der numismatischen Kommission, Band 53. Wien, Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Brosius, M., (2000), “Women I:  In Pre-Islamic Persia”. In: Encyclopædia Iranica. Online, available at: http://www.iranicaonline.org/articles/Women-Pre-Islamic- Persia.
Choksy, J. K., (1989), “A Sāsānian Monarch, his queen, crown prince: the coinage of Wahrām II”, American Journal of Numismatics, vol. 1, Pp. 117-135.
Flandin EUG. et Coste P., (1843), Voyage en Perse. entrepris par ordre de M. le ministre des Affaires étrangères. d’après instructions dressées par I’Institut. (dessins de Coste et Flandin gravés par A. Guillaumot, Jacobs, Lesnier et E. Ollivier). traduit en persan 1977.  Paris. 1843-1845.
Frye, R.N., (1984), The History of Ancient Iran. Munich