بررسی مواضع قدرت های خارجی(روسیه و انگلیس) در مواجهه با جنبش مشروطه ایران و اندیشه مشروطه خواهی افغانستان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام ،گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه فردوسی،مشهد، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه سیستان و بلوچستان،، ایران.

چکیده

ایران و افغانستان دو کشور مهم در غرب آسیا هستند که قدرت‌های خارجی، مخصوصاً انگلیس و روسیه، همیشه سعی داشته‌اند آن‌ها را تحت نفوذ خود قرار دهند. این پژوهش به بررسی سیاست‌های انگلستان و روسیه در قبال جنبش‌های مشروطه‌خواهی ایران و افغانستان در اوایل قرن بیستم می‌پردازد. همچنین به تحلیل رفتارها و اقدامات انگلیس و روسیه در مقابله با این جنبش‌ها پرداخته و روابط و تعارضات آن‌ها را با جنبش‌های مشروطه‌خواهی موردتوجه قرار می‌دهد. در ادامه، به ارزیابی پیامدهای این دو قدرت بر روی روابط بین‌المللی منطقه و جهان اشاره نموده و نقش آن‌ها را در تحولات معاصر دوره مشروطیت ایران و افغانستان می‌سنجد. این مقاله با استفاده از منابع تاریخی و مستندات، زبان فارسی، روسی و انگلیسی سعی دارد تا یک نگاه جدید و جامع از سیاست‌های قدرت‌های بزرگ در مواجهه با مشروطه ایران و اندیشه مشروطه‌خواهی افغانستان ارائه دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روسیه به‌صورت آشکار و نظامی در برابر جنبش مشروطه ایران مداخله کرده است، درحالی‌که انگلیس به‌صورت مخفیانه و دیپلماتیک در برابر اندیشه مشروطه‌خواهی افغانستان قرارگرفته است. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که هماهنگی بین این دو قدرت برای مبارزه با جنبش مشروطه‌خواهی نقش مهمی داشته است. نتایج این مطالعه می‌تواند برای جنبش‌های معاصر آزادی‌خواهی مردمی چشم‌اندازی روشن ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آفاری، ژانت، (1379)، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه رضا رضایی، چاپ اول تهران: نشر بیستون.
احمدیار، وحدت (1395) بررسی روشنفکری در افغانستان، مشهد: انتشارات بدخشان.
اعتمادالسلطنه، (1377)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
 افضلی، محمد اسلم (1368) ، جنبش آزادیخواهی و ماهیت دولت امانی، کابل: آکادمی علوم جمهوری افغانستان.
انصاری، فاروق (1386) فشرده‌ی تاریخ افغانستان، کابل: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات راهبردی افغانستان.
انوشه، حسن (1378)، دانشنامه ادب فارسی ادب فارسی در افغانستان، جلد سوم، تهران: سامان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
تقوی مقدم، مصطفی (1384) فرازوفرود مشروطه، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
حبیبی، عبدالحی، (1363)، جنبش مشروطیت در افغانستان، کابل: ریاست نشرات کمیته دولتی.
خلیلی، خلیل‌الله، (1369)، عیاری از خراسان، پشاور: ناشرکتابفروشی خاور.
سیستانی، محمد اعظم (1383)، علامه محمود طرزی، شاه امان‌الله و روحانیت متنفذ. پشاور: د افغانستان د کلتوری ودی تولنه-جرمنی.
سیستانی، محمد اعظم (1384)، نقش روحانیت بنیادگرا در ضدیت با تجددگرایی رژیم امانی، غازی امان‌الله‌خان، د افغانستان د خپلواکی، ستوری (دمقالو تولکه)، جرمنی: د افغانستان د کلتوری ودی تولنه.
غبار، میر غلام محمد (1366)، افغانستان در مسیر تاریخ. کابل: انتشارات جمهوری.
فرخ، سید مهدی (1371)، تاریخ سیاسی افغانستان. قم: انتشارات احسانی.
فرخ، سید مهدی (1370)، کرسی‌نشینان کابل. تهران: مؤسسۀ پژوهش و مطالعات فرهنگی.
فرهنگ، میرمحمدصدیق (1371)، افغانستان در پنج قرن اخیر، مشهد: درخشش.
کاظم‌زاده، فیروز، (1354)، روس و انگلیس در ایران (1864-1914)، پژوهشی درباره امپریالیسم، ترجمه منوچهر امیری، چاپ اول، تهران: انتشارات فرانکلین.
کاظم‌زاده، فیروز، (1371)، روس و انگلیس در ایران (1864-1914)، پژوهشی درباره امپریالیسم، ترجمه منوچهر امیری، چاپ دوم، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
کارلوترنزیو، پیو، (1363)، رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه: عباس آذرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کتاب نارنجی، (1367)، ظل السلطان و محمدعلی شاه رودررو، ترجمه حسین قاسمیان، به کوشش احمد بشیری، چاپ اول تهران: نشر نور.
کتاب آبی، (1363)، گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه، به کوشش احمد بشیری، تهران: نشر نور.
کسروی، احمد، (1376)، تاریخ هجده‌ساله آذربایجان، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مستوفی، عبدالله، (1377)، شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه)، چاپ چهارم، تهران: نشر زوار.
مؤدّب السلطان اصفهانی، میرزا عبدالمحمدخان (1392)، امان التواریخ، با مقدمه سید مخدوم رهین، کابل: ریاست انتشارات کتب بیهقی.
نوایی، عبدالحسین (1369) ایران و جهان از قاجار تا عهد ناصری، تهران: نشر هما.
نوایی، عبدالحسین، (1355)، دولت‌های ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم، تهران: انتشارات بابک.
هاشمی، سعدالدین (1384)، نخستین کتاب درباره جنبش مشروطه‌خواهی در افغانستان (ربع اول قرن بیستم). ج 2. مشهد: نشر سنبله.
هدایت، مهدی قلی خان، (1375)، خاطرات و خطرات، چاپ چهارم، تهران: نشر زوار.
Александров.и. Ахрамович. р. (1956). государственный строй Афганистана, москова: Государственный строй стран мира.
Базиленко, И.В. (2011),православная россия и шиитский иран: по страницам истории отношений (xvi – нач. xx вв.) христианское чтение №2 (37).
Ганковскому, Ю. В. (1981), Справочник подготовлен сектором Афганистана Отдела Ближнего и Среднего Востока, Института востоко ведения АН СССР.
Исмагилович, Хайрутдинов Камиль, (2017), Проблема северо-западной границы Индии в британской политике в конце XIX - начале XX века, Санкт-Петербург: образовательное учреждение высшего образования «санкт петербургский государственный университет».
Кулагина Л. М. (2010), Россия и Иран (XIX - начало XX века) Москва: ИД «Ключ-С»российская Академия наук институт востоковедения
Хопкирк,Питер. (2004), Большая Игра против России: Азиатский синдром, москова:Рипол Классик, «О Востоке и Западе».
Dailami, Pezhmann, (1992), The Bolshevik revolution and the genesis of communism in Iran, 1917–1920, Printed in Great Britain: Pergamon Press Ltd Society for Central Asian Studies. Central Asian Survey, Vol. 11, No. 3, pp. 51-82.
Foran, john. (1991), The strengths and weaknesses of Iran's populist alliance A class analysis of the constitutional revolution of 1905-1911, Printed in the Netherlands: Kluwer Academic Publishers. University of California, Santa Barbara, Theory and Society 20: 795-823.
Shabbar Rizvi, Sartaj (2020), constitutional revolution of Iran (1905-1911) and the role of clergy: a historical analysis, Indian: Mental Health & Research Centre Volume 03, Issue 01.
Shablovskaia, Alisa, (2019), Russian Hubris in Iran: Diplomacy, Clientelism, and Intervention (1907-1912), Ab Imperio: - Studies of New Imperial History and Nationalism in the Post-Soviet Space, Ab Imperio, (1), pp.79-103.