سیاست متحدالشکل‌کردن لباس و هویت رسمی جدید ایرانی در جامعه عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

10.22111/jhr.2025.49493.3713

چکیده

سیاست متحدالشکل کردن لباس ایرانیان به‌عنوان یکی از ارکان نمادین برساختن هویت جدید ایرانی در سرتاسر دوره پهلوی اول دنبال شد. اجرای این سیاست در مناطق مختلف کشور و در قبال اقوام مختلف، رویه‌های خاصی را ایجاب می‌کرد. جامعه‏ی عرب خوزستان یکی از حوزه‌های قومی بود که در معرض این سیاست قرار گرفت. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که این سیاست در جامعه عرب خوزستان با کدام تدابیر و شیوه‌های عملی دنبال شد و چه واکنش‌هایی را از سوی این جامعه‌ی قومی در پی داشت؟ تحقیق حاضر با روش تاریخی و استفاده از منابع دست اول مانند اسناد و نشریات صورت گرفته است. یافته‏های تحقیق حکایت از آن دارد که کارگزاران حکومت درزمینه‌ی اجرا و پیشبرد اقدامات خود به دو روش متوسل شدند؛ نخست استفاده از سازمان آموزش رسمی و دستگاه‌های اداری و دوم جلب نظر شیوخ و نخبگان جامعه‌ی موردنظر. آن‌ها بنا به ملاحظات و موقعیت اجتماعی و منافع مادی با این سیاست همراهی‌هایی نشان دادند. درواقع کارگزاران می‏دانستند که بدون جلب نظر و همراهی این شیوخ نمی‏توانند برنامه‏های موردنظر خود را در منطقه پیاده سازند. به‌علاوه نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که جامعه عرب خوزستان علاوه بر روش‌های نافرمانی جمعی، با تن دادن به مهاجرت به کشور همسایه عراق، در قبال این سیاست از خود واکنش نشان دادند. بدین ترتیب نتایج تحقیق این مهم را آشکار ساخت که سیاست متحدالشکل کردن لباس مردم عرب خوزستان نه‌تنها به پیشبرد سیاست هویت جدید و رسمی یاری نرساند، بلکه آن را با چالش تازه‌ای نیز روبرو ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-اکبری، محمدعلی. (1393). تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی اول). تهران: علمی و فرهنگی.
-اسفندیاری، فتح‌الله. (بی‌تا). رستاخیز ایران: مدارک، مقالات و نگارشات خارجی ۱۲۹۹-۱۳۲۳. تهران: چاپخانه سازمان برنامه.
-استرنگ، ویلیام تئودور. (1387). حکومت شیخ خزعل بن جابر و سرکوب شیخ نشین خوزستان. ترجمه صفاءالدین تبرائیان. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-آشنا، حسام. (1396). از سیاست تا فرهنگ (سیاست‌های فرهنگی دولت در ایران ۱۳۲۰-۱۳۰۴). تهران: سروش.
-بهرامی، فرج‌الله. (1401). سفرنامه رضاشاه به خوزستان. تهران: خانه تاریخ و تصویر ابریشمی.
-جلالی، نادره. (1379). سیاست بریتانیا در خلیج فارس (بررسی غائله شیخ خزعل). تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
-دیولافوا، مادام ژان. (1371). خاطرات کاوشهای باستان شناسی شوش (۱۸۸۶-۱۸۸۴). ترجمه ایرج فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-دنسترویل، آگرا. (1361). خاطرات ژنرال دنسترویل سرکوبکر جنگل. ترجمه حسن انصاری. تهران: فروزان.
-سیادت، موسی. (1379). تاریخ خوزستان از سلسله افشاریه تا دوران معاصر (جلد اول). قم: قلم.
-شهابی، هوشنگ. (1383). مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران: جامعه و دولت در عصر رضاشاه. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
-صفائی، ابراهیم. (1356) . رضاشاه کبیر و تحولات فرهنگی ایران. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
-صفائی، ابراهیم. (2535). رضاشاه کبیر در آئینه خاطرات. تهران: انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
-کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1392). دولت و جامعه در ایران. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.
-کعبی فلاحیه، احمد. (1397). تاثیرات اجتماعی فرهنگی نفت در گفتگو با احمد کعبی فلاحیه تهران: نشر شادگان.
-منظورالاجداد، محمدحسین. (1380). سیاست و لباس (گزیده اسناد متحدالشکل شدن البسه 1307- 131۸). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
-نجم‌آبادی، حاج عبدالغفار. (1341). سفرنامه خوزستان. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: بی‌نا.
مقالات:
افشار، محمود. (تیر 1304). آغازنامهآینده، ۱(۱).
-بیگدلو، رضا، سادات، محمود، احمدوند، زینب، 1401، بازخوانی انتقادی ناسیونالیسم باستانگرای دولت پهلوی، پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان، شماره 31، صص ۱۰۸ – ۱۳۳.
-بیگدلو، رضا،1391،کشاکش دولت و نیروهای مذهبی در مورد قوانین و جایگاه زنان در دوره پهلوی دوم (مطالعه موردی مجله"" زن روز""در دهه های 40و .5 ش ) پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان،  شماره 11، صص 17-32.
-حکمت، علی‌اصغر. (بی‌تا). یادداشتهائی از عصر پهلویمجله وحید، ۱۵(۳۰).
-دادبخش، مسعود، و مفتخری، حسین. (1399). فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی زرتشتیان در دورۀ رضا شاه. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ۱۴(۲۷)، ۸۱-۱۰۶.
-کرونین، استفانی. (1385). نوگرایی، تحول و دیکتاتوری در ایران؛ نظم نوین و مخالفانش. ترجمه فرشید نوروزی. فصلنامه علمی-تخصصی نامه تاریخ پژوهان، ۲(۷).
روزنامه‌ها:
-روزنامه اطلاعات. (1307، 12 شهریور). سال 3، ص 1.
-روزنامه اطلاعات. (1308، 26 آذر). سال 4، شماره 927، ص 2.
-روزنامه تجدد ایران. (1314، 24 تیر). ص 1.
-روزنامه حبل‌المتین. (1324 ق، 24 شعبان). سال 33، شماره 8، ص 13.
-روزنامه حبل‌المتین. (1307، 30 بهمن). سال 37، شماره 7 و 8، ص 21.
-روزنامه حبل‌المتین. (1306، 25 مهر). سال 35، شماره 38 و 39، ص 18.
روزنامه شفق سرخ. (1308، 20 آبان). سال 7، شماره 1085، ص 2.
-روزنامه ناهید. (1307، 30 مهر). سال 8، شماره 34، ص 3.
-روزنامه ناهید. (1307، 6 آذر). سال 8، شماره 37، ص 8.
اسناد:
-سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (ساکما). سند 297038386،آرشیو اسناد آموزش‌وپرورش 840 ن 1 آپ 1.
-سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (ساکما). سند 297035865، آرشیو اسناد آموزش‌وپرورش 407 ل 5 آپ 1.
-سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (ساکما). سند 24057206.
-سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (ساکما). سند 293000828، آرشیو 530 ط 4 ب الف 1.
-سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (ساکما). سند 290000581، محل آرشیو 712 و 1 الف ب 1.
-موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. سند شماره 54 تا 50-12-144، ص 52.
منابع عربی:
-الحلو، علی نعمه. (1970). الاحواز: ثوراتها و تنظیماتها (۱۹۶۶-۱۹۱۴). النجف: الطبعه الاولی.
-انعام، مهدی علی‌السلمان. (بی‌تا). حکم الشیخ خزعل فی الاهواز (۱۸۹۷-۱۹۲۵). بغداد: منشورات و توزیع دارالکندی.
-جریده البلد العراقیه. (1966، 16 جزیران). عدد 3411، ص 9.
-مجموعه من المولفین. (1989). الشیخ خزعل امیر المحمره. الدار العربیه للموسوعات، الطبعه الثانیه.
سایر منابع:
-لویمی، نعیم. (1401، 20 خرداد). مصاحبه نویسنده مسئول با لویمی از ساکنان قدیم اهواز.
-واعظ، نفیسه. (1385). سیاست عشایری دولت پهلوی اول. رساله دکتری دانشگاه شهید بهشتی.
منابع لاتین
-Scott, James (1987), Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance, Yale University Press.