بررسی شیوه زندگی اجتماعی گیلانیان در سفرنامه های عصر قاجار

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد پژوهش علوم اجتماعی، مؤسسۀ غیرانتفاعی و غیردولتی کوشیار، رشت، ایران

2 (نویسنده مسئول)استادیار پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان ، ایران ، رشت.

3 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان

10.22111/jhr.2025.51050.3755

چکیده

سفرنامه‌ها به‌عنوان منابع تاریخی و فرهنگی، نقش مهمی در شناخت زندگی، آداب و رسوم، و شیوه‌های معیشت مردم در ادوار مختلف دارند. سفرنامه‌های دوره قاجار، به‌ویژه آن‌هایی که توسط اروپاییان نوشته شده‌اند، به دلیل گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران با جهان خارج، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این سفرنامه‌ها نه تنها به توصیف جغرافیا و سیاست می‌پردازند، بلکه به زندگی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم نیز توجه دارند. منطقه گیلان به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، آب و هوای معتدل، و تنوع فرهنگی و قومی، همواره مورد توجه سیاحان و جهانگردان بوده است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی شیوه و سبک زندگی اجتماعی مردم گیلان در هفت سفرنامه منتخب عصر قاجار پرداخته است. در این مقاله از آراء و نظریه ماکس وبر برای تحلیل داده‌ها استفاده شده است. مقوله‌های اصلی تحقیق شامل تفریح و سرگرمی، جشن و اعیاد، خوراک، پوشاک و شغل است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شیوه و سبک زندگی اجتماعی مردم گیلان در دوره قاجار تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله جغرافیا، اقتصاد و فرهنگ شکل گرفته است. کشاورزی، به‌ویژه کشت برنج و ماهیگیری به‌عنوان اصلی‌ترین مشاغل گیلانیان در این دوره شناخته شده‌ است. نقش زنان در این فعالیت‌ها نیز بسیار پررنگ بوده است. فعالیت‌های تفریحی مانند شکار، قهوه‌خانه‌نشینی و مسابقات محلی بخشی از زندگی روزمره مردم گیلان را تشکیل می‌دادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-آزاد ارمکی ، تقی (1389 ). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام ( از آغاز تا دوره معاصر )، تهران:  نشرعلم.
اورسل، ارنست (1379). سفرنامه قفقاز و ایران ، ترجمه ی علی اصغر سعیدی ،  تهران : انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
-بخشی استاد, موسی الرضا  (1401). برنامه ها و منابع آموزشی مدارس عصر صفوی بر اساس سفرنامه های سیّاحان اروپایی. نشریه پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام,   16(31 )51-74. https://doi.org/10.22111/jhr.2021.37919.3101 .
-ریتزر، جورج (1393). نظریه جامعه شناسی مدرن، ترجمه ی خلیل میرزایی ، عباس لطفی زاده، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
-فاضلی، محمد (1382). مصرف و سبک زندگی، تهران : انتشارات صبح صادق.
کوزر، لوییس (1393). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی، ترجمه ی  محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
-حاجیانی ، ابراهیم(1386 ). سبک زندگی و مطالعات راهبردی ، الگوهای سبک زندگی ایرانیان ، تهران : پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
-خودزکو، الکساندر (1385). سرزمین گیلان ،ترجمه ی سیروس سهامی ، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.
دنیاری ، سکینه و داودی ، امین (1400 ). بررسی مشاغل و فعالیت های اقتصادی زنان شهری و روستایی در عصر قاجار براساس سفرنامه ها و اسناد خارجی « مشاغل تولیدی و خدماتی » (1212—1324ه. ق)، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی ، 10 (2) 57- 88 . https://doi.org/ 10.30465/sehs.2022.38537.1763 .
-رابینو، یاسنت (1357). ولایات دارالمرز ایران ،ترجمه ی جعفرخمامی زاده ،  تهران : انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-سرنا، کارلا (1362). سفرنامه مادام کارلاسرنا، آدم ها و آیین ها در ایران ، ترجمه ی  علی اصغر سعیدی،  تهران  : انتشارات زوار.
-فریزر، جیمز بیلی (1364). سفرنامه فریزر، ترجمه ی منوچهرامیری،  تهران :  انتشارات توس.
-مبینی ، مهتاب و فیضی ، مهری (1401 ). مطالعه تطبیقی پوشاک بانوان دربار و اشراف دوره صفوی و دوره عثمانی براساس سفرنامه ها و تصاویر نگارگری ، مطالعات فرهنگ و هنر آسیا ،  1(1) 265- 278. https://doi.org/10.30465/acas.2019.2696 .
-مدیر شانه چی ، محسن (1390 ). تاریخ 50 ساله ایران ( تحولات سیاسی – اجتماعی 1270-1320)، تهران : نشرنگاه معاصر.
-مکنزی، چارلز فرانسیس (1359).  سفرنامه شمال ، ترجمه ی منصوره مافی،  تهران ،  نشرگسترده.
ملگونف، گریگوری (1376). کرانه های جنوبی دریای خزر، ترجمه ی امیر هوشنگ امینی،  تهران ، انتشارات کتابسرا.
-منصوربخت ، قباد و حسینی ، معصومه (1394 ). آداب ازدواج ایرانیان در دوره قاجار از منظر سفرنامه ها، خردنامه 15، 117-141. https://ensani.ir/fa/article/346116/
-نقوی ، منیره سادات و مراثی ، محسن ( 1391 ).مطالعه تطبیق کلاه مردان در سفرنامه ها و نگاره های -دوران صفوی با تاکید بر دیوارنگاره های کاخ چهلستون اصفهان ، نشریه مطالعات تطبیقی هنر ، 2 (3) 1- 17. https://mth.aui.ac.ir/files/site1/pages/Tatbighi__III.pdf .
-کجباف , علی اکبر و مومنی, محسن (1391). تاثیر ناهشیار جمعی در استبداد حکومت صفویه از دیدگاه شاردن. نشریه پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام ، 6 (10) 111-136. https://doi.org/10.22111/jhr.2012.1378 .
-ذهابی, مجتبی , الهیاری, فریدون و کجباف, علی اکبر (1398). تحلیلی بر بازتاب چرایی و چگونگی ابعاد و وجوه اعمال قدرت سیاسی شاه عباس در روایت‌های سفرنامه نویسان عصر صفوی. نشریه پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام ، 13(25) 47-  66 .  https://doi.org/10.22111/jhr.2019.4967.
- هژبریان, حسین . (1400). بررسی رابطه ناپایداری حیات اقتصادی شمال شرقی ایران و حملات ترکمنان با تکیه بر سفرنامه های خارجی (از سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری) ،  نشریه پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 15(28) 285-316. https://doi.org/10.22111/jhr.2021.37332.3059
-Asadi, H (2021). Reception Customs in Qajar Dynasty of Iran from the Point of View of European Tourists, International Journal of Multicultural and MultireligiousUnderstanding,V8)9(371-376. http://dx.doi.org/10.18415/ijmmu.v8i9.3004
-Barjesteh, L.A. Ferydoun,  Van Doorn, Waalwijk (2007) Introduction to Entertainment in Qajar Persia, Iranian Studies Volume 40 , Issue 4: pp. 447 – 454 DOI: https://doi.org/10.1080/00210860701476411
-Stubbs, B (2014). Travel writing and the pluralizing of history: a case study from New Australia, Paraguay, A PhD in Communication, University of Canberra. https://doi.org/10.26191/m3b8-6y57
Talaei, H, ZahraPour, A F, Salimi, K, (2015). Social and Cultural Images of Qajar-Iran Customs in European Travel Diaries. Asian Culture and History.