مسأله راه آهن در ایران عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

فکر احداث راه آهن در ایران از اوایل دوره­ ناصری به این سوی مطرح بود و بتدریج رشد و گسترش یافت. هم مهندسان، شرکت­ها و سرمایه­گذاران خارجی به شکل­های گوناگون در سده­ 19 م. این فکر را مطرح کردند و طرح­هایی در این زمینه ارایه دادند و هم دولت های روس و انگلیس و بعدها آلمان در آن دوره هر یک به طریقی به مسأله­ی راه آهن ایران توجه کردند و با طرح­ آن درگیر شدند. از دیگر سو، پاره­ای از مصلحان و نوگرایان و ترقی­خواهان ایرانی بر اهمیت راه آهن تاکید کردند و بعضاً حتی راه نجات ایران را در آن می دیدند و فکر احداث راه آهن را به مسأله­ای مهم در اندیشه و عمل و برنامه­های اصلاحی ایرانیان روزگار قاجار تبدیل کردند. با این حال طرح­های راه آهن در ایران یکی پس از دیگری نافرجام ماند و جز چند خط آهن پراکنده و محلی، که آن هم عمدتاً در ارتباط با اهداف و منافع قدرت های بیگانه احداث شد، ایران نصیب چندانی از این اختراع و موهبت عصر جدید نداشت و احداث راه آهن سرتاسری ایران تا دوره­ی رضاشاه به تعویق افتاد. مقاله­ی حاضر می­کوشد، ضمن ارایه­ گزارشی کوتاه از مسایل یاد شده، علل و عوامل تأخیر و تعویق یاد شده را دریابد و به پرسشی از چرایی و چگونگی آن پاسخ گوید.

کلیدواژه‌ها


‌اصیل، حجت الله (1381) رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله. تهران: ‌نشر نی.
الگار، حامد (1369) ‌میرزا ملکم خان. ترجمه مرتضی عظیما. تهران: شرکت‌سهامی انتشار و انتشارات مدرس.
الهی، همایون (1368) خلیج فارس و مسایل آن. تهران: ‌قومس.
آدمیت، فریدون (2536) اندیشه ترقی و حکومت قانون؛ عصر سپهسالار. تهران: خوارزمی.
                    (1340) فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: سخن.
                    (‌1362) امیر کبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
باری یر، ج (1363) اقتصاد ایران. مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی سازمان برنامه.
براد فورد. جی. مارتین (1368) تاریخ روابط ایران و آلمان. ترجمه‌ پیمان آزاد و علی امید. تهران: پیک ترجمه و نشر.
بیانی، خان‌بابا (1375) پنجاه سال تاریخ ناصری. جلد3. تهران: علم.
ترنزیو، پیوکارلو(‌1363) رقابت های روس و انگلیس در ایران و افغانستان. ترجمه عباس آذرین. تهران: علمی و فرهنگی.
خان ملک ساسانی، احمد(1379) سیاستگران دوره قاجار. تهران: مگستان.
ذاکری، عبدالحسین، محمد چایکار کاشف السلطنه.سایبان، سال 17، ش 508.
رائین، اسماعیل(1353) میرزا ملکم خان. تهران: ‌صفیعلیشاه.
رحمانیان، داریوش(1388) مقدمه مجموعه مقالات همایش«ایران و سیاست جهانی در آغاز قرن بیستم» در یکصدمین سالگرد قرارداد 1907. ‌به کوشش مینو قادری. تهران: مؤسسه خانه کتاب.
شهبازی، حسن. به یاد مرحوم کاشف السلطنه،‌ گیلانشهر، سال اول، شماره6.
صنیع الدوله، مرتضی قلی خان (1363) راه نجات. به کوشش هما رضوانی. تهران: نشر تاریخ ایران.
طباطبایی، محمد محیط(1327) مجموعه آثار میرزا ملکم خان. تدوین و تنظیم:‌ انتشارات علمی بی تا.
عیسوی، چارلز (1369) تاریخ اقتصادی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.
فرامرزی، احمد (1346) راه آهن اروژا و خلیج فارس. تهران: ابن سینا.
فرچلینگ، ل. ای. (1369) امتیاز رویتر در ایران. مندرج در: تاریخ اقتصادی ایران. ویراستار: چارلز عیسوی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.
کاشف السلطنه، حاجی محمد میرزا (1326)‌ رساله دستورالعمل زراعت چای. رشت: مطبعه عروه الوثقی.
                                              (ثور 1301، شهر رمضان 1340، ماه مه 1922) مجله ممات و حیات. ‌تهران: مطبعه مجلس شورای ملی.
کاشف، محمد (1373) تغییرات و ترقیات در وضع و حرکت و مسافرت و حمل اشیاء و فواید راه آهن. ‌به کوشش محمد جواد صاحبی. تهران: نشر میراث مکتوب.
‌کاظم زاده، فیروز (1371)‌ روس و انگلیس در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
کاظمی، ثریا (1372)حاجی محمد میرزا کاشف السلطنه (چایکار) پدر چای ایران. تهران: ‌نشر سایه.
کرزن، جرج. ن (1367) ایران و قضیه ایران. جلد1. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محبوبی اردکانی، حسین (2537) تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. جلد2. انتشارات دانشگاه تهران.
محمود، محمود (1367) تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19.  جلد6 . تهران: اقبال.
میلسپو، آرتور(1356) مأموریت آمریکایی ها در ایران.‌ ترجمه‌ی حسین ابوترابیان. تهران: پیام.
نشأت، صادق(بی تا) تاریخ سیاسی خلیج فارس. بی جا: شرکت نسبی کانون کتاب.
نورایی، فرشته (1352) تحقیق در افکار میرزا ملکم خان نظام الدوله. تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
وادالا،ر(1364) ‌خلیج فارس در عصر استعمار. ترجمه شفیع جوادی. تهران: کتاب سحاب.
ویلسون، آرنولد.( 1366)خلیج فارس. ترجمه محمد سعیدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
یغمایی، اقبال (1347) مرتضی قلی خان صنیع الدوله. مجله آموزش و پرورش، سال 40، شماره1
Greaves,Rode Louise (1959) Persia and the Defence of India, 1884- 1892: A Study in the foreign policy of the Third Marquis of Salisbury, London, University of  London.
Churchill, Rogers platt (1939) the Anglo- Russian Convention of 1907, the torch press.