وزارت در فترت اولیه‌ حکومت ایلخانی: از ارغون تا بایدو 694-683 ﻫ.ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

تاریخ دریافت: 26/2/90                تاریخ پذیرش:  6/3/91
E-mail: morsalpour@yahoo.com
 
                                            
 





در دوره­ ایلخانی و در پایان کار خاندان جوینی، تا روی کار آمدن غازان نهاد وزارت وارد دوره­ای پر فراز و فرود شد. ارغون که در واکنش به دوره­ی­ احمد تگودار و برتری خاندان جوینی به ایلخانی رسید، امیری مغولی را به مقام وزارت برگزید. روی کار آمدن امیر بوقا وقفه­ای درفرآیند سازماندهی دیوانسالاری ایلخانی توسط ایرانیان و همسازی دولت ایلخانی با الگوی ملکداری ایرانی ایجاد کرد. با این حال ضرورت­های اداره­ قلمرو ایلخانی و پیامدهای تمرکز امارت و وزارت در دست امیری مغول بدون پیشینه­ی دیوانسالاری, به کار بوقا پایان داد. پس از بوقا در دوره­ ارغون, گیخاتو و بایدو، وزیران برجسته­ی ایرانی در حکومت ایلخانی به قدرت رسیدند. در این زمان سعدالدّوله یهودی و صدرالدّین خالدی زنجانی از وزیران برجسته­ ایرانی بودند که با وجود کفایت در اداره­ امور قلمرو ایلخانی, به سبب پاره­ای ناهمسازی­ها و رقابت­های درونی حکومت ایلخانی و گرایش­های تمرکز گریز امرای مغول، دوران وزارت ایشان با وجود بارقه­هایی از امید برای سامان حکومت ایلخانی و امور ایران چندان نپایید مع ذلک ایشان توانستند راه را برای همسازی مغولان با جامعه­ ایرانی بوسیله­ دستگاه دیوانسالاری هموار کنند. مقاله­ حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی وزیران این دوره­ی تاریخ ایلخانی و تکاپوهای ایشان را مورد بررسی قرار می­دهد.    

کلیدواژه‌ها


آیتی، عبدالمحمد (1372) تحریر تاریخ وصّاف. موسسه‌مطالعات و تحقیقات‌فرهنگی. چاپ‌دوم. تهران.
ابن‌تغری بردی (بی‌تا) النجوم‌الزاهره‌ فی‌ملوک مصر و القاهره. طبعه مصوره من طبعه‌دارالکتب. قاهره.
اشپولر، برتولد (1374) تاریخ مغول در ایرن. ترجمه محمود میرآفتاب. چاپ پنجم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
اقبال، عباس (1365) تاریخ مغول. چاپ ششم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بویل، ج.آ (1381) تاریخ ایران کیمبریج. مترجم حسن انوشه. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
بیانی، شیرین (1370) دین و دولت در ایران عهد مغول. مرکز نشر دانشگاهی. چاپ دوم. جلد دوم. تهران.
خواندمیر (1353) حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. تصحیح جلال الدین همایی زیر نظر محمد دبیر سیاقی. چاپ دوم. جلد دوم. تهران: کتابفروشی خیام.
          (1317) دستورالوزرا.  باتصحیح و مقدمه سعید نفیسی. تهران: کتابفروشی و چاپخانه اقبال.
رشیدالدین فضل الله همدانی (1373) جامع التواریخ. به تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی. جلد دوم. تهران: نشر البرز.
ساندرز, جورج (1372) فتوحات مغول. ترجمه ابوالقاسم حالت. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فصیحی خوافی (بی تا) مجمل فصیحی. بتصحیح محمود فرّخ. تهران: کتابفروشی باستان.
فضل الله بن عبدالله شیرازی (1269 ﻫ .ق.) تاریخ وصّاف (تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار). باهتمام محمدمهدی اصفهانی. بمبئی.
عقیلی, سیف الدین حاجی بن نظام (1364) آثار الوزراء. تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
لمبتن، آن (1372) تداوم و تحول در تاریخ میانه ی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نشر نی.
گروسه، رنه (1353) امپراطوری صحرانوردان. مترجم عبدالحسین میکده. تهران:  بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مستوفی، حمدالله (1362) تاریخ گزیده. باهتمام عبدالحسین نوایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مرتضوی، منوچهر (1343) مسائل عصر ایلخانان. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
میرخواند (1373) روضه الصفا.  تهران: انتشارات علمی.
ناصر الدین منشی کرمانی (1364) نسائم الاسحار من لطائم الاخبار. به تصحیح و مقدمه میر جلال الدین حسینی ارموی. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات.