قرامطه بحرین مسأله امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه الزهراء

2 دکتری تاریخ اسلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

موضوع امامت اساسی­ترین رکن اعتقادی شیعه و فرق آن است. قرامطه به عنوان شاخه­ی شناخته شده از اسماعیلیه براساس اعتقاد به امامت محمد بن اسماعیل، نواده امام جعفر صادق (ع)، شکل گرفت. حامیان امامت محمد بن اسماعیل(مبارکیه) پس از مرگ او به دو گروه منشعب شدند: دسته­ای  ضمن انکار مرگ محمد بن اسماعیل او را هفتمین و آخرین امام که همان مهدی و قائم آخرالزمانی و یا الوالعزم خواهد بود، ‌دانستند. این گروه سلف قرامطه قلمداد می‌شوند و گروه دیگری که اقلیت­اند با پذیرش مرگ محمد بن اسماعیل، سلسله امامت را در فرزندان و ذریه او جاری دانسته، در ائمه فاطمیان مصر تجلی یافتند. با شروع دوره کشف و اعلان ظهور عبیدالله المهدی اختلاف بر سر موضوع راهبری نهضت اسماعیلیه و امامت آن تشدید شد و قرمطیان با جدایی از پیکره اسماعیلیان فاطمی بر دعوت قدیم پای فشردند. تغییر خط مشی جدایی طلبان قرمطی این سوال اساسی را مطرح نمود که مبانی فکری قرمطیان درباره امام چیست؟و تفاوت موضوع امامت قرمطیان با فاطمیان در چیست؟ تبیین فرضیات مطرح توصیفی - تحلیلی متکی بر آثار کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم حسن ،حسن (1371) تاریخ سیاسی اسلام. ترجمه پاینده ابوالقاسم. چاپ هفتم. تهران: انتشارات جاویدان.
ابن حزم اندلسى (1416) الفصل فی الملل و الأهواء و النحل. تعلیق احمد شمس الدین. ‏بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‏خلدون،عبدالرحمن (1988) دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر. تحقیق خلیل شحادة. بیروت: دار الفکر، ط الثانیة.
ابن داعى حسنى رازى، سید مرتضى ‏‏(1364‏) تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام. به تصحیح عباس اقبال آشتیانى‏. تهران: انتشارات اساطیر.
اشعری قمی، سعد بن عبدالله (1360) المقالات و الفرق. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اشعری، ابوالحسن (1969) مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. قاهره: مکتبه النهضه المصریه.                                               
بغدادی، عبدالقاهر (1367) الفرق بین الفرق. به اهتمام مشکور، محمد جواد. چاپ چهارم. تهران: کتاب فروشی اشراقی.
بزون، حسن (1997) القرامطه بین الدین و الثوره. بیروت، لبنان: موسسه الانتشار العربی.
برتلس؛ ناصر خسرو و اسماعیلیان (1346) ترجمه آرین پور. تهران: بی نا.
بیرونى، ابوریحان(‏1422) الآثار الباقیة عن القرون الخالیة. چاپ اول. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.‏ ‏
تامر، عارف (بی تا) القرامطه اصلهم-نشاتهم-تاریخهم-حروبهم. بیروت: منشورات دارالمکتبه الحیاه.
تامر، عارف (1991) تاریخ الاسماعیلیه. لندن، قبرص: ریاض الریس للکتب و النشر.
تهامی، غلامرضا (1387) فرهنگ اعلام تاریخ اسلام. چاپ سوم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
ثابت بن سنان (1971) تاریخ اخبار القرامطه. تحقیق سهیل زکار. بیروت: دارالامانه وموسسه الرساله.
جوینی، محمد (1375) تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح قزوینی، محمد. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
دخویه، میخائل‌یان (1371) قرمطیان بحرین و فاطمیان. ترجمه امیرخانی، محمدباقر. تهران: انتشارات سروش.
دفتری، فرهاد (1375) تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه بدره ای فریدون. تهران: انتشارات فرزان روز.
زکار،سهیل (2007) الجامع فی اخبار القرامطه فی احساء، الشام،العراق. الیمن: دمشق، حلبونی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم بن احمد (1384) الملل و النحل. مصطفی بن خالقداد هاشمی عباسی. چاپ جلالی نائینی سید محمدرضا. چاپ پنجم. تهران: اقبال.
سجستانی، ابویعقوب اسحاق (بی تا) کتاب الافتخار. تحقیق مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس للطباعه و النشر و التوزیع.                                                        
صابری، حسین (1384) تاریخ فرق اسلامی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
الطبری،محمد بن جریر(1967)تاریخ الأمم و الملوک ،تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم ، بیروت: دار التراث.
کرمانی، حمیدالدین (1983) راحه العقل؛ تحقیق مصطفی غالب، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالاندلس، الطبعه الثانیه.
فرمانیان، مهدی (1389) درسنامه تاریخ و عقاید اسماعیلیه. قم: نشر ادیان.
قاضى عبد الجبار،(بی تا) تثبیت دلائل النبوة. جلد 2. قاهره‏: دار المصطفى.‏
لوئیس، برنارد (1362) تاریخ اسماعیلیان. ترجمه بدره ای فریدون. تهران: انتشارات توس.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1330) اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. ترجمه چرندابی واعظ. چاپ دوم. تبریز: بی نا.
مادلونگ،ویلفرد(1377) فرقه های اسلامی. ترجمه سری ابوالقاسم. تهران: انتشارات اساطیر.
مشکور، محمد جواد (1387) فرهنگ فرق اسلامی. با مقدمه وتوضیحات کاظم مدیر شانه چی. چاپ ششم. مشهد: بنیاد پژوهشای اسلامی.                                                  
مولف مجهول (1341) هفتاد و سه ملت (رساله ای در فرق اسلام در آثار قرن هشتم هجری) به اهتمام محمد جواد مشکور، چاپ دوم. تهران: مؤسسه ی مطبوعاتی عطایی.
ممتحن، حسینعلی (1371) نهضت قرمطیان. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی (1972) اتعاظ الحنفاء باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء. 3جلد. تحقیق محمد حلمی محمد احمد. قاهره: المجلس الاعلی للشون الاسلامیه.      
نوبختی، حسن بن موسی (1355) فرق الشیعه. تصحیح آل بحر العلوم، محمدصادق. نجف اشرف: مکتب المرتضویه.
نصیری، محمد (1384) امامت از دیدگاه اسماعیلیان. مجموعه مقالات اسماعیلیه. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
نویرى،‏ شهاب الدین(1423) نهایة الأرب فی فنون الأدب‏. جلد 33. قاهره‏: دار الکتب و الوثائق القومیة.
w.Ivanov,"Ismailis and Qarmatians";JBBRAS,N.S.16.1940. 
W.Madelung,"karmati",Encyclopaedia of Islam, E12. leiden, vol,4. 1978.