تحلیلی بر چگونگی قدرت گیری خاندان محلی دانشمندیان (آل دانشمند) درآناتولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه باهنر کرمان

چکیده

آل دانشمند، خاندانی ترک بودند که - همزمان با اقتدار روزافزون سلجوقیان بزرگ در نیمه دوم سده­ی پنجم ه.ق. و با حمایت نخستین سلاطین این دولت در برخی از نواحی آناتولی قدرت گرفتند. این خاندان با تصرف مناطقی همچون سیواس، توقات، ابلستین، نیکسار، ملطیه و ... قدرت فراوان یافته و به عنوانی دولتی رقیب در همسایگی یکی دیگر از شاخه­های سلاجقه(سلجوقیان روم)، قد علم کردند. با تأمل در منابعی که از این خاندان ترک سخن به میان آورده­اند(منابع فارسی، عربی، انگلیسی و ترکی). می­توان دریافت که اولاً از این حکومت محلی، با نام­های دیگری مانند دانشمندیان، الدانشمندیون، الدانشمندیین، دانشمندیه، نیز نام برده شده و ثانیاً دیدگاه های همین منابع درباره­ی چگونگی و زمان پیدایش این دولت بسیار متناقض بیان شده است. نوشتار حاضر بر آن است که ابتدا خاندان دانشمندیان را معرفی کرده و چگونگی قدرت­گیری آنان در سرزمین آناتولی را مورد تحلیل و تبیین قرار دهد و سپس از روابط میان این خاندان با حکومت ها و قدرت های همجوار آنان سخن به میان آورد.

کلیدواژه‌ها


آقسرائی، محمودبن محمد (1362). تاریخ سلاجقه یا مسامره الاخبار و مسایره الاخیار. به اهتمام و تصحیح عثمان توران. تهران: اساطیر.
ابرهاردمایر،هانس (1371). جنگهای صلیبی. ترجمه عبدالحسین شاهکار. شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز.
ابن الاثیر، عزالدین ابوالحسن(1402). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
                                   (1368). تاریخ کامل. ترجمه ابوالقاسم حالت. تهران: علمی.
ابن کثیر (1407ق). البدایه و النهایه. بیروت: بی‌نا.
ابن القلانسی(1908م.). ذیل تاریخ دمشق. بیروت: مطبعه الآباء الیسوعیین.
ابنخلدون،عبدالرحمان(1368). تاریخ ابن خلدون، مترجم عبدالمحمدآیتی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابنعبری، غریغوریوسابوالفرجاهرون(1377). مختصرتاریخ الدول. ترجمه عبدالمحمدآیتی. تهران: علمی و فرهنگی.
ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل (بی تا). مختصر فی اخبار البشر. مصر: (بی نا)..
المحیمید، علی بن صالح (1414). الدانشمندیون و جهادهم فی البلاد الأناضول. اسکندریه: مؤسسه شباب الجامعه.
القرمانی، احمد بن یوسف (بی تا). اخبارالدول و آثار الاول فی التاریخ. بیروت: بی نا.
اوزونچارشلی، اسماعیل حقی (1380). تاریخ عثمانی. ترجمه ایرجن وبخت. تهران: کیهان.
پی.ام.هولت و دیگران (1387). تاریخ اسلام کمبریج. ترجمه تیمور قادری. تهران: مهتاب.
تالبوت رایس، تامارا (1389). سلجوقیان در آسیای کهین. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
حسنین ربیع (1403ق). الدراسات فی التاریخ الدوله البیزنطیه. قاهره: دارالنهضه العربیه.
رانسیمان، استیون (1386). تاریخ جنگ های صلیبی. ترجمه منوچهر کاشف. تهران: علمی و فرهنگی.
شکر، محمد (1385). سلجوقیان(شکست بیزانس در ملازگرد و گسترش اسلام در آناتولی).. ترجمه نصرالله صالحی و علی ارطغرل. تهران: نشر ادیان.
طقوش، محمد سهیل(1429). تاریخ سلاجقه الروم فی آسیا الصغری. بیروت: دارالنفائس.
مشکور، محمدجواد (1350). اخبار سلاجقه روم. تهران: کتابفروشی تهران.
منجم باشی (بی تا). صحایف الاخبار. بی جا: بی نا.
ناشناس (1369).تاریخ آلسلجوق در آناطولی. مقدمه و تصحیح و تعلیقات نادره جلالی. تهران: میراث مکتوب.
هولت؛ لمبتن (1387). تاریخ اسلام کمبریج. ترجه تیمور قادری. تهران: مهتاب.
Cahen،Claude (1968).. Pre-Ottoman Turkey. Translated from the French by J.Jones-Willims. London: Sedgwick and Jackson.
Talbot Rice، Tamara (1997).. The Seljuks in Asia Minor. General editor Glyn Daniel. London: Thames and Hudson.
Turan,Osman(1984)SelcuklularZamanindaTurkleyTarihi.Istanbul