مصطفی کمال آتاتورک و انحلال خلافت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

خلافت اسلامی بعداز تصرف مصر به دست سلطان سلیم اول در قرن شانزدهم از مصر به عثمانی منتقل گردید. سلاطین عثمانی تا انقراض این دولت در سال  1922م. علاوه بر سلطنت مقام خلافت را نیز دارا بودند. از قرن هیجدهم در پی شکست های مکرر دولت عثمانی از دول اروپایی تا حدی از اقتدار سیاسی دولت عثمانی کاسته شدواز اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اقتدار و جایگاه دینی ِ دولت عثمانی نیز متزلزل گردید. با اشغال عثمانی در پایان جنگ اول جهانی و در طی جنگ استقلال، ملی گرایان ترک در مقابل دولت عثمانی قرار گرفتند. ناتوانی دولت در مقابل اشغالگران و همکاری سلطان که خلیفه جهان اسلام نیز به شمار می رفت با متفقین ضربه شدیدی به موقعیت سیاسی و مذهبی سلطان وارد ساخت. مصطفی کمال آتاتورک با استفاده از همین فرصت ابتدا در سال 1922 طی قانونی سلطنت را ملغی اعلام نمود و سپس در سال 1924 بر اساس قانونی که از تصویب مجلس ترکیه گذشت نهاد خلاف را منحل کرد و آخرین خلیفه برکنار و کشور را ترک گفت. علاوه بر عوامل سیاسی  که جایگاه سلطان عثمانی را متزلزل ساخت عوامل دیگری نیز در تزلزل جایگاه مذهبی خلیفه موثر بود.آتاتورک نظامی لائیک را بنیان نهاد و این نظام در تقابل با نظام  مبتنی برمذهب دولت عثمانی قرار گرفت.بنابراین تصادم این دو منجر به انحلال خلافت گردید.

کلیدواژه‌ها


اسپنسر، ویلیام (1342) سرزمین و مردم ترکیه. ترجمه علی اصغر بهرام بیگی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الطائی، نجاح عطاء (1369) سیر اندیشه ملی‌گرایی. ترجمه عقیقی بخشایشی. چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
ایگدمیر، اولوغ و دیگران (1348) آتاتورک. ترجمه حمید نطقی. تهران: موسسه فرهنگی منطقه‌ای. نشریه شماره 12.
باربر، نوئل (1369) فرمانروایان شاخ زرین از سلیمان قانونی تا آتاتورک. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: نشر گفتار.
بروکلمان، کارل (1346) تاریخ دول و ملل اسلامی. ترجمه جزایری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
برینتون، کرین و .. (1337) تاریخ تمدن غرب و مبانی آن در شرق. ترجمه پرویز داریوش. انتشارات فرانکلین.
بهمنش، احمد (1325) مسئله شرق(تاریخ تشکیل دول: سربستان، یونان، جمهوری ترکیه). بی‌جا: بی‌نا.
پل رو، ژان (1352) ترکیه: جغرافیا، اقتصاد، تاریخ، تمدن و فرهنگ. ترجمه خانبابا بیانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
توفیق، محمد (1318) کمال آتاتورک. ترجمه اسمعیل فردوسی فراهانی. از نشریات نامه عراق. چاپخانه موسوی اراک.
حتی، فیلیپ. ک (1352) شرق نزدیک در تاریخ (یک سرگذشت پنج هزار ساله). ترجمه قمر آریان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دایره‌المعارف فارسی. جلد اول و دوم. زیر نظر غلامحسین مصاحب. تهران.
رابینسون، ریچارد (1356) جمهوری اول ترکیه. ترجمه ایرج امینی. چاپخانه محمدی علمیه تبریز با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین.
شاو، استانفورد جی و ازل کورال شاو (1370) تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید. ترجمه محمود رمضان زاده. جلد دوم. معاونت فرهنگی آستان قدس.
عنایت، حمید (1362) اندیشه سیاسی در اسلام معاصر. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. چاپ اول. تهران: انتشارات خوارزمی.
کامروا، مهران، خاورمیانه معاصر (تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول). ترجمه محمد باقر قالیباف و سید موسی پورموسوی. چاپ اول. نشر قومس.
کین راس، لرد (1373) قرون عثمانی. ترجمه پروانه ستاری. چاپ اول. تهران: انتشارات کهکشان.
لاموش، لئون (1316) تاریخ ترکیه. ترجمه سعید نفیسی. چاپ اول. تهران: ناشر کمیسیون معاف.
لنچافسکی، ژرژ (1337) تاریخ خاورمیانه. ترجمه هادی جزایری. تهران-نیویورک:  انتشارات اقبال با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین.
لوئیس، برنارد (1372) ظهور ترکیه نوین. ترجمه محسن علی سبحانی. بی‌جا: ناشر مترجم.
موثقی، احمد (1380) جنبشهای اسلامی معاصر. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سمت.
مولوی، محمد علی (1374) "آتاتورک" در: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد اول. تهران: مرکزدایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
میکل، آندره (با همکاری هانری لوران) (1381) اسلام و تمدن اسلامی. دو جلد. ترجمه حسن فروغی. چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.
نخجوانی، محمد (1319) جنگ ترکیه و یونان یا جنگ استقلال ترکیه 1922-1919. تهران: چاپخانه مجلس.
ندوی، سیدابوالحسن علی (بی تا) ارزیابی تمدن غرب. ترجمه و اقتباس سید محمد ثقفی و علی اکبر مهدی پور. قم: سازمان چاپ مهر.
نهرو، جواهر لعل (1366) نگاهی به تاریخ جهان. ترجمه محمود تفضلی. تهران: امیر کبیر.
هولت، بی‌. ام. و همکاران (1387) تاریخ اسلام کمبریج. ترجمه تیمور قادری. جلد اول. تهران: انتشارات مهتاب.
وسینیج، وین (1346) تاریخ امپراتوری عثمانی. ترجمه سهیل آذری. تبریز: کتاب‌فروشی تهران با همکاری موسسه فرانکلین.
یاغی، اسماعیل احمد (1379) دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال. ترجمه رسول جعفریان. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
 
منابع انگلیسی
Encyclopaedia Britannica: A New survey of universal knowledge, Volume 16, the University of Chicago, by ENCYCLOPAEDIA BRITANNICA, INC, (1947).
ENCYCLOPAEDIA BRITANNICA: A New survey of universal knowledge, the University of Chicago, by ENCYCLOPAEDIA BRITANNICA, INC, Volume 22, 1978.
Graves, Philip. P, Briton and Turk, Great Briton, (1941).
Harris, George, Turkey:Coping with Crisis, United States of America, West view press, (1985).
Irving, T.B, the world of Islam, United States of America, (1984).
Karpat, kemal. H, turkey’s politics: the transition to a multi-party system, United States of America, (1959).
Kent, Marian, the Great powers and the End of the Ottoman Empire, first published, London, (1984).
Mahmud, sayyid fayyaz, a short History of Islam, Pakistan, Oxford university press (Pakistan Branch, (1960).
Makris, G.P, Islam in the Middle East: A living tradition, first published, Singapor, (2007).
Orga, Irfan, Phoenix Ascendant: The rise of modern turkey, London, (1958).
منابع ترکی
Mumcu. Ahmet, Atatürk’ün kültür AnlaYIşInda vicdan ve Din Özgürlüğünün yeri, Ankara, (1991). 
منابع اینترنتی
راس، کین  (بی تا) زندگینامه مصطفی کمال: پدر ترکیه نوین. ترجمه: اسماعیل نوری علا.
Httpwww. New Secularism-Book-Atatuk, accessed: 02/06/2009.
Karakas, Cemal, Turkey: Islam and Laicism between the Interests of State, Politics, and Society, Translation: Kersten Horn (USA), PRIF Reports No. 78, © Peace Research Institute Frankfurt, (2007), accessed: 20/ 06/ 2010.
http:www.hsfk.de/downloads/prif78.pdf