طیب بن آمر شخصیتی تاریخی یا اساطیری؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه تاریخ، تهران، ایران

چکیده

اسماعیلیان در تاریخ مذهبی خود چندین بار دچار انشقاق شده اند. مهم­ترین این جدایی ها بر سر جانشینی المستنصر بالله(487-427ه.ق.) هشتمین خلیفه فاطمی در 487ه.ق. رخ داد، بدین ترتیب که گروهی از اسماعیلیان به امامت و خلافت احمد قایل شدند و به مستعلویه(مستعلیه) مشهور گردیدند و گروهی دیگر از امامت نزار پشتیبانی کردند و به نزاریه معروف شدند. اسماعیلیان مستعلوی که پس از این جدایی توسط خلافت فاطمی حمایت می شدند، در 524ه.ق و بر سر جانشینی الآمر(524-495ه.ق) مجددا دچار اختلاف شدند. گروهی از آنان قایل به امامت عبدالمجید حافظ(544-526ه.ق) پسر عموی آمر شدند و خلفای فاطمی را از این زمان تا پایان حکومت فاطمی امام می دانستند و حافظیه لقب گرفتند و گروه دیگری که به امامت و غیبت پسر خردسال آمر، معروف به طیب اعتقاد پیدا کرده و به طیبیه شهرت یافتند. فرقه­ی اخیر که دیگر با توجه به پذیرش امامت عبدالمجید حافظ توسط دستگاه رسمی دعوت فاطمی، در مصر جایی نداشتند، با حمایت حکومت صلیحی یمن و بخصوص ملکه سیده اروی، که از مدت ها قبل به عنوان دست نشانده فاطمیان در جنوب عربستان فعالیت می کردند، توانست ادامه حیات دهد و حتی پس از سقوط دولت صلیحی یمن نیز برای مدتی در این سرزمین باقی بماند و در نهایت نیز با فراهم شدن شرایط به هند منتقل شود. در این میان طیب به عنوان آخرین امام و مهدی اسماعیلیان نقش و جایگاه مهمی در این مذهب دارا  گردید، که این مقاله به بررسی زندگانی او می پردازد. 

کلیدواژه‌ها


الآمرباحکام الله (1938م) هدایه الامریه فی ابطال دعوی النزاریه. تحقیق آصف علی اصغر فیضی. بمبئی: اجمل پریس.
ابن تغری بردی، جمال الدین ابوالمحاسن یوسف (1963م) النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره. قاهره: الموسسه مصریه العامه التالیف و الترجمه و الطباعیه و النشر.
ابن الفرات (1942) تاریخ ابن الفرات. بیروت: نشر زریق.
ابن میسر، تاج الدین محمدبن علی (1981م) اخبار مصر- المنتقی من. حققه ایمن فواد سید. قاهره: المعهد العلمی الفرنسی الآثار الشرقیه.
الاصفهانی، عمادالدین (2003) البستان الجامع لجمیع تواریخ أهل الزمان. تحقیق محمد علی الطعانی. اردن: مؤسسه ی حماده ی للدراسات الجامعیه ی والنشر والتوزیع.
الشیال، جمال‌الدین (2002م) مجموعه الوثائق الفاطمیه. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
تامر، عارف (1980م) الموسوعه التاریخیه للخلفاء الفاطمیین: المستعلی بالله. ج9. بیروت: دارالجلیل.
خمینی، سیدحسن (1389) فرهنگ جامع فرق اسلامی. 3 ج. تهران: انتشارات اطلاعات.
دفتری، فرهاد (1375) تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه فریدون بدره ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
                  (1378) مختصری در تاریخ اسماعیلیه: سنتهای یک جماعت مسلمان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر فرزان ‌روز.
صنهاجی، ابی عبدالله محمد (1387) تاریخ فاطمیان یا اخبار ملوک بنی عبید و سیرتهم. ترجمه حجت الله جودکی.‌ تهران:‌ امیرکبیر.
الیمنی، نجم الدین عماره بن علی (1399ه.ق.) تاریخ الیمن المسمی المفید فی اخبار صنعا و زبید و شعراء ملوکها و اعیانها و ادبائها. تحقیق محمدعلی الاکواع،‌ قاهره: مکتبه السعاده.
فرمانیان، مهدی (1386) درس نامه اسماعیلیه. قم: ادیان. 
فوادسید، ایمن (1992م) الدوله الفاطمیه فی مصر. قاهره: الدارالمصریه اللبنانیه.
قرشی، داعی ادریس عمادالدین (1985م) ‌تاریخ الخلفاء الفاطمین بالمغرب، القسم الخاص من کتاب عیون الاخبار. تحقیق محمد الیعلاوی. بیروت: دارالاندلس.
                                         (1991م.) زهر المعانی. تحقیق مصطفی غالب. بیروت: الموسسه الجامعیه للدراسات.
                                         (1985م.) عیون الاخبار و فنون الآثار. به کوشش مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس.
                                         (2008م.) عیون الاخبار و فنون الآثار. ج 7. به کوشش ایمن فوادسید. لندن: ریاض الرییس للکتب و النشر.
کرمانی، احمد حمیدالدین (1983) راحه العقل. تحقیق مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس.
لویس، برنارد، لویی ماسینیون، عباس حمدانی، مارشال هاجسن، آصف فیضی، ولادیمیر ایوانف (1368) اسماعیلیان در تاریخ. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
 
المقریزی، تقی الدین احمدبن علی (1948م.) اتعاظ الحنفاء باخبارالائمه الفاطمیین الخلفاء. ‌تحقیق جمال الدین الشیال. قاهره: دارالفکرالعربی.
                                          (بی‌تا) المواعظ والاعتبار بذکر الخطط و الآثار(خطط المقریزیه). بیروت: دارصادر.
موسوی بجنوردی، کاظم (1385) دایره المعارف بزرگ اسلامی. ج8. تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
ناصری طاهری، عبدالله (1379) فاطمیان در مصر. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
النویری، شهاب الدین احمدبن عبدالوهاب (1992) نهایه الارب فی فنون الادب. قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
هالیستر، جان نورمن (1373) تشیع در هند. ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
الهمدانی، حسین بن فیض الله (1986م.) الصلیحیون و الحرکه الفاطمیه فی الیمن. چاپ سوم، صنعا: منشورات المدینه.
 
Stern, S. M.  The Succession to the Fatimid Imam al-Āmir, the Claims of the Later Fatimids to the Imamate, and the Rise of Ṭayyibī  Ismailism,  http://www.jstor.org
 http://www.jameasaifiyah.edu