فتح مسکو به دست تیمور: بررسی روایت تاریخ نگاران ایرانی و غیر ایرانی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

رویدادهای پس از نبرد مورخ 797 ق. بین امیر تیمور گورکانی و توقتمش ، فرمانروای اردوی زرین که در کنار رود تِرِک به وقوع پیوست، در منابع مختلف به صورت های گوناگونی ذکر شده است. در حالی که اغلب تاریخ نگاران تیموری بر فتح مسکو به دست تیمور پس از غلبه بر توقتمش تصریح کرده اند، مورخان و منابع غربی اعتقاد دارند که تیمور مسکو را تسخیر نکرد و بلکه چنین نیتی را هم در سر نداشت. این تحقیق بر آن است تا با بررسی روایت ها و منابع گوناگون، تحلیلی دربارة این رخداد تاریخی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1383). "تیمور گورکان". در دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی، ج 8 ، ص 822 – 826 .
ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی (1969). انباء الغمر بانباء العمر فی التاریخ. تحت مراقبه محمد عبدالمعید خان. حیدرآباد دکن : مطبوعات دایره المعارف العثمانیه.
ابن حوقل. محمد بن حوقل.  صوره الارض. [تصحیح کرامرز]. بیروت: دار مکتبه الحیاه.
ابن عربشاه، احمد بن محمد ‏(2008).  عجائب المقدور فی نوائب تیمور. محقق سهیل زکار. دمشق: نشر التکوین‏.‏
ابن فضلان، احمد بن فضلان (1413).  رسالة ابن فضلان. حققه سامی الدّهان. بیروت: دار صادر.
اع‍ت‍م‍ادال‍س‍ل‍طن‍ه‌، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌ ب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1367).  م‍رآه‌‌ال‍ب‍ل‍دان‌.  ب‍ا ت‍ص‍ح‍ی‍ح‍ات‌ و ح‍واش‍ی‌ و ف‍ه‍ارس‌ ب‍ه‌ ک‍وش‍ش‌ ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ ن‍وائ‍ی‌ و م‍ی‍ره‍اش‍م‌ م‍ح‍دث‌.  ت‍ه‍ران‌: دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران‌، م‍وس‍س‍ه‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ و چ‍اپ‌.
ب‍ری‍ان‍چ‍ان‍ی‍ن‍وف‌، ن‍ی‍ک‍الای‌ (1357). ت‍اری‍خ‌ روس‍ی‍ه‌ (از آغ‍از ت‍ا ان‍ق‍لاب‌ اک‍ت‍ب‍ر).  ت‍رج‍م‍ه‌ و اق‍ت‍ب‍اس‌  خانبابا ب‍ی‍ان‍ی‌. ‏ ت‍ه‍ران‌: دان‍ش‍گ‍اه‌ ت‍ه‍ران‌، م‍وس‍س‍ه‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ و چ‍اپ‌‏.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1375).  جغرافیای حافظ ابرو. مقدمه تصحیح و تحقیق صادق سجادی. تهران : مرکز نشر میراث مکتوب.
همو (1380).  زبده التواریخ (ربع چهارم مجمع التواریخ سلطانیه). مقدمه، تصحیح و تعلیقات سید کمال حاج سیدجوادی . تهران : سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین (1353). تاریخ حبیب السیر . زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران : خیام.
دورانت، ویلیام (1368) . اصلاح دینی (تاریخ تمدن. ج 6). ترجمه پرویز مرزبان. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
دیانت، علی اکبر (1387). "تیمور گورکان". در دایره المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 16 ، ص 663 – 670 .
رضا، عنایت الله (1373). " اتل ". در دایره المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 6 ، ص 563 – 566 .
سخاوی، محمد بن عبدالرحمن (1992).  الذیل التام علی دول الاسلام للذهبی. حققه وعلق علیه حسن اسماعیل مروة ؛ قراه وقدم له محمودالارناؤوط. کویت: مکتبة دارالعروبة ؛ بیروت: دارابن العماد.
شرف الدین علی یزدی (1387).  ظفرنامه. به اهتمام عبدالحسین نوایی، سعید میرمحمد صادق. تهران: کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
عبدالرزاق سمرقندی، کمال الدین (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران : موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گروسه ، رنه (1353). ام‍پ‍راطوری‌ ص‍ح‍ران‍وردان‌. ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ح‍ش‍ی‍ه‌ ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ م‍ی‍ک‍ده‌.
‏ت‍ه‍ران‌: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏‫.
معین الدین نطنزی (1383) . منتخب التواریخ معینی. به اهتمام پروین استخری. تهران: اساطیر.
مقریزی، احمد بن علی (2002). درر العقود الفریده فی تراجم الاعیان المفیده. حققه و علق علیه محمود الجلیلی. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
منز، بئاتریس فوربز (1377).  برآمدن و فرمانروایی تیمور. ترجمه منصور صفت گل . تهران: مرکز خدمات فرهنگی رسا.
موسوی، فضل الله (1387). " تقتمش" . در دایره المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 16 ، ص 23 – 25 .
موسوی خراسانی ، محمدبن فضل الله. تاریخ خیرات . نسخه خطی شماره 61 – ب کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
م‍ی‍رخ‍وان‍د، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ خ‍اون‍د ش‍اه‌، تاریخ روضه الصفا . تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
نظام الدین شامی (1937). تاریخ فتوحات امیرتیمور گورکان معروف به ظفرنامه . به تصحیح فلکس تاور. پراگ:  انستیتوی شرق شناسی.
والتر (1363). ت‍اری‍خ‌ روس‍ی‍ه‌ از پ‍ی‍دای‍ش‌ ت‍ا ۱۹۴۵: ب‍ا ی‍ک‌ ن‍ق‍ش‍ه‌ و ۷۵ گ‍راور. ت‍رج‍م‍ه‌ و م‍ق‍دم‍ه‌ ن‍ج‍ف‍ق‍ل‍ی‌ م‍ع‍زی‌ ح‍س‍ام‌ال‍دول‍ه‌. تهران: کتابفروشی حافظ.
وامبری، آرمینیوس (1380). ت‍اری‍خ‌ ب‍خ‍ارا: از ک‍ه‍ن‌ت‍ری‍ن‌ روزگ‍اران‌ ت‍ا ک‍ن‍ون‌. ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍رب‍ی‌ اح‍م‍دم‍ح‍م‍ود س‍ادات‍ی. پ‍ارس‍ی‌گ‍ردان‌ م‍ح‍م‍د روح‍ان‍ی‌. ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌.
Encyclopedia Britannica (2010). Chicago: Encyclopedia Britannica Inc
Encyclopedia International (1973). New York: Grolier Book Company.
Gibbon, Edward (1971).  The Decline and Fall of the Roman Empire. Chicago :  Encyclopedia Britannica.
Roemer, Hans Robert (2009). "Timur in Iran". In Cambridge History of Iran, Vol 6, The Timurid and Safavid Periods. ‎Cambridge: ‎Cambridge University Press.
Strayer, Joseph Rees (1989).  Dictionary of the middle ages.‏ ‎New York: ‎Charles Scribner's Sons.
 Subtelny, Maria Eva (2010). Tamerlane and his descendants: from paladins to patrons. in The new Cambridge History of Islam, vol. 3 : The Eastern Islamic World Eleventh to Eighteenth Centuries. Cambridge: Cambridge University Press. Pp. 169 – 200 .