بررسی تحلیلی رقابت گرجیان با ائتلاف ترکان و تاجیکان در دوره شاه صفی (1038-1052 ق)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

2 دانشیار دانشگاه اصفهان

چکیده

با ورود نیروهای گرجی به تشکیلات صفویان که عمدتاً از اسرای گرجستان و از عناصر غیرمسلمان و نومسلمان بودند، رقابت در دربار صفویان از حالت سنتی خارج شد. دو گروه پایه‌گذار سلسله صفویان؛ یعنی ترکان و تاجیکان از ابتدای تشکیل این سلسله دچار تضادها و رقابت هایی بودند. رقابت ترکان و تاجیکان از جمله مشهورترین رقابت‌های درباری تاریخ ایران محسوب می‌شود. ماهیت رقابت‌ها از زمان شاه عباس اول به بعد شکل تازه‌ای به خود گرفت و ضلع سومی به نام نیروی سوم به این عرصه اضافه شد. این امر سبب اتحاد نیروهای قدیمی گردید.
اوج رقابت‌های میان گرجی‌ها و جناح ائتلافی ترکان و تاجیکان در زمان شاه صفی بود. در این مقطع هنوز قزلباش‌ها و تاجیکان تمام قدرت خود را به نفع گرجی‌ها از دست نداده بودند. با مرگ شاه عباس اول، راه برای احیای قدرت آنها فراهم گردید. آنها فرصت به دست آمده را غنیمت شمرده، تا با استفاده از آن نیروهای گرجی را به‌طور کامل از تشکیلات صفوی خارج کنند. این مسأله سبب ائتلافی بی‌سابقه بین ترکان و تاجیکان شد، که این ائتلاف باعث توطئه‌های وسیعی از سوی آنها برای براندازی گرجیان گردید. در این میان شاه نیز به دلیل آنکه گرجی‌ها وابستگان به شخص شاه بودند، از آنها حمایت می‌کرد. این امر سبب شد تا دامنة توطئه‌های جناح ترک و تاجیک، خطر را متوجه شاه نیز بنماید. پایان این رقابت‌ها با پیروزی قاطع جناح گرجیان همراه است. در این پژوهش سعی برآن است تا با تکیه برمنابع تاریخی، به بررسی رقابت های میان جناح گرجیان با جناح ترک و تاجیک پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها


الحسینی التفرشی، محمدحسین (1388) مبادی تاریخ نواب رضوان مکان (شاه صفی). تصحیح محسن بهرام نژاد. تهران: میراث مکتوب.
سترآبادی، سیدحسین بن مرتضی حسینی (1366) ازشیخ صفی تاشاه صفی. به اهتمام احسان اشراقی. تهران: انتشارات علمی.
ولئاریوس، آدام (1369) سفرنامه آدام اولئاریوس. ترجمه حسین کردبچه. جلددوم. تهران: شرکت کتاب برای همه.
بابایی، سوسن و دیگران (1390) غلامان خاصه نخبگان نوخاسته‌ی دوران صفوی. ترجمه حسن افشار. تهران: نشرمرکز.
بیانی، خانبابا (1353) تاریخ نظامی ایران در دوره صفوی. تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
تاورنیه، ژان باتیست (1336) سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری. بتصحیح حمیدشیرانی. چاپ دوم. اصفهان: چاپخانه پروین.
ترکمان، اسکندربیگ منشی (1377) تاریخ عالم آرای عباسی. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
ترکمان، اسکندربیگ و محمد یوسف مورخ (1317) ذیل تاریخ عالم آرای عباسی. صحیح سهیلی خوانساری. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (1358) خلاصه السیرتاریخ روزگار شاه صفی. تهران: انتشارات علمی.
سوانح نگار تفرشی، ابوالمفاخربن فضل الله الحسینی (1388) تاریخ شاه صفی. تصحیح محسن بهرام نژاد. تهران: میراث مکتوب.
سیوری، راجر (1380) تاریخ ایران دوره صفویان کمبریج. ترجمه یعقوب آژند. چاپ چهارم. تهران: جامی.
شاردن، ژان (1374) سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی. جلدسوم. تهران: انتشارات توس.
 (1345) سفرنامه شاردن. ترجمه محمدعباسی. جلدهشتم. تهران: امیرکبیر.
صفت گل، منصور (1388) فراز و فرودصفویان. تهران: کانون اندیشه جوان.
مستوفی، محمدمحسن (1375) زبده التواریخ. تهران: دانشگاه تهران.
ملاکمال (1334) تاریخ ملاکمال. به اتصحیح ابراهیم دهگان. اراک.
نصیری، میرزاعلی نقی (1372) القاب ومواجب دوره سلاطین صفوی. تصحیح یوسف رحیم لو. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
نویدی، داریوش (1386) تغییرات اجتماعی- اقتصادی در ایران عصر صفوی. ترجمه هاشم آقاجری. تهران: نشرنی.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1382) خلدبرین. تصحیح محمدرضا نصیری. تهران: آثار و مخافر فرهنگی.
وحید قزوینی، میرزا محمد طاهر (1383) تاریخ جهان آرای عباسی. تصحیح سید سعید میر محمد صادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعت فرهنگی.
 
مقالات
اشراقی، احسان (1379) رستم خان سپهسالار به روایت بیژن یکی از واقعه نگاران. مجله تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش یکم س یکم.
بهرام نژاد، محسن (1391) تحلیلی بر یک فرمان از دوران حکومت شاه صفی (1038-1052 ق) و تکاپوهای بی ثمر در حل اختلافات ترکان قزلباش وگرجیان، پیامدهای تاریخی. گنجینه اسناد. شماره 88، ص 22 تا 42.
ثواقب، جهانبخش (1382) بررسی زمینه‌ها وعلل شکل گیری شورش داوودخان درقراباغ و پیامدهای آن. مجله مطالعات وپژوهشهای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شماره سی وچهاروسی پنج. ص 107 تا 150.