جایگاه فرهنگی و علمی شهر گندی‌شاپور در زمان ساسانیان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

شاهنشاهی ساسانی (224ـ652 م) که با پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان چهارم اشکانی بنیان‌گذاری شد، از درخشان‌ترین ادوار تاریخی ایران باستان محسوب می‌شود. عصر ساسانیان در تاریخ ایران، نه‌تنها از لحاظ سیاسی و نظامی، بلکه از نظر فرهنگی و علمی نیز اهمیت بسیار دارد. تلاش ساسانیان در احیای فرهنگ ملی، توسعة علوم و نیز ایجاد مراکز علمی از جمله شهر دانشگاهی گندی‌شاپور، نمونه‌ای آشکار برای این موضوع به شمار می‌رود. شهر گندی‌شاپور یکی از مراکز مهم علمی و آموزشی در ایران باستان بود و شهرت زیادی در دنیای کهن داشت و بعدها سرمشقی برای مراکز پزشکی ایران پس از اسلام شد. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از منابع مورخان قدیم و جغرافیانویسان دورة اسلامی و هم‌چنین پژوهش‌ها و تحقیقات جدید و با استفاده از شیوة پژوهش‌های تاریخی و ضمن بررسیِ فرایندِ شکل‌گیری و توسعة این شهر مهم دورة ساسانی، به این سؤال پاسخ داده شود که شهر گندی‌شاپور در دولت ساسانی چه جایگاه و موقعیت فرهنگی ـ علمی داشته است.
 

کلیدواژه‌ها


منابع
آیلرز، ویلهم (1368) «ایران و بین‌‌النهرین» در تاریخ ایران کمبریج. جلد 3. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق (1346) الفهرست. ترجمه رضا تجدد. تهران: چاپ‌خانه بانک بازرگانی ایران.
ابن‌العبری، ر‌غریغوریوس ابوالفرج اهرون(‌1364) مختصر‌الدول، ترجمه علی‌ تاج‌پور، تهران: اطلاعات.
ابن اصیبعه، موفق‌‌الدین ابی العباس(1399) عیون‌‌الانباء فی‌طبقات الاطباء. لا مکان: بلمطبعه‌الوهبیه.
ابن مسکویه، ابوعلی(1389) تجارب‌الأمم. جلد 1. ترجمه‌ ابوالقاسم امامی. تهران: انتشارات سروش.
اصفهانی، حمزه‌بن حسن (1367) سنی ملوک‌الارض‌والانباء. ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
القفطی، جمال‌الدین(1903) تاریخ‌الحکما. مصر: مؤسسه الخانجیر.
الگود، سریل(1356) تاریخ پزشکی ایران و سلسله‌های خلافت شرقی. ترجمه با هر فرقانی. تهران: امیرکبیر.
اولیری، دلسی‌اونز(1342) انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی. ترجمه احمد آرام. تهران: دانشگاه تهران.
براون، ادوارد (1337) طب اسلامی. ترجمه مسعود رجب‌نیا.  تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
برنال، جان (1354) علم در تاریخ. جلد 1. ترجمه اسدپور پیرانفر. تهران: امیرکبیر.
بلعمی، ابوعلی محمد (1353) تاریخ بلعمی. جلد 2. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: کتاب‌فروشی زوار.
بیات، عزیزالله (1365) کلیات تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
بی نام (1318) مجمل‌التواریخ والقصص. به تصحیح ملک‌الشعراء بهار و به کوشش محمد رمضانی. تهران: چاپخانه خاور.
پاتس، دنیل (1388) باستان‌شناسی ایلام. ترجمه زهرا بایستی. تهران: سمت.
پیگو لوسکایا، ن (1367) شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمه عنایت‌الله رضا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تاج‌بخش، احمد (2535) تاریخ مختصر تمدن‌ و فرهنگ ایران قبل از اسلام. تهران: دانشگاه ملی ایران.
ثعالبی، ابومنصور(1328) غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمه محمد هدایت. تهران: چاپ‌خانه مجلس.
دریایی، تورج (1388) شهرستان‌های ایران‌شهر. ترجمه شهرام جلیلیان. تهران: توس.
دورانت، ویل(1367) تاریخ تمدن. جلد 3. ترجمه پرویز داریوش. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
دیاکانوف، میخائیل(1384) تاریخ ایران باستان. ترجمه روحی ارباب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دینوری، ابو حنیفه (1366) اخبار الطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: انتشارات نی.
سامی، علی (1342) تمدن ساسانی. جلد 1. شیراز: دانشگاه پهلوی.
شهبازی، علیرضا شاپور(1389) تاریخ ساسانیان (ترجمه بخش کتاب طبری و مقایسه آن با تاریخ بلعمی). تهران: مرکز شهر دانشگاهی.
شهروینی، مهربان (1381) دانشگاه گندی‌شاپور در گهواره تاریخ. تهران: پورشاد.
طبری، محمدبن جریر (1375) تاریخ‌الرسل و الملوک. جلد 2. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1377) شاهنامه. مشهد: سخن‌گستر.
کریستین‌سن، آرتور (1317) ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشد یاسمی. تهران: چاپ رنگین.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی‌بن ضحاک (1333) تاریخ گردیزی. به تصحیح سعید نفیسی. تهران: چاپ رنگین.
گیرشمن، رومن (1366) ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گیبون، ادوارد (1352) انحطاط و سقوط امپراتوری روم. جلد 2. ترجمه فرنگیس شادمان. تهران:  بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1344) مروج‌الذهب و المعادن الجوهر. جلد 1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مقدسی، مطهربن طاهر (1347) آفرینش و تاریخ. جلد 1. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: نشر آگه.
مشکور، محمدجواد (1366) تاریخ سیاسی ساسانیان. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
نجم‌آبادی، محمود (1341) تاریخ طب ایران. جلد 1. تهران: چاپ هنربخش.
نولدکه، تئودور (1358) تاریخ ایران و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمه عباس زریاب. تهران: انجمن آثار ملی.
ویسهوفر، یوزف (1382)  ایران باستان. ترجمه مرتضیثاقب فر. تهران: ققنوس.
یعقوبی، احمدبن واضع (1342) تاریخ یعقوبی. جلد 1. ترجمه محمد ابراهیم آیت. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
Adams, R. C. and D. P. Hansen (1968) “Archaeological Reconnaissance and Soundings in Jundi Shahpur”, Ars Orientalis 7, 53–73.
Farsam, H. (2009) "Brief History of Pharmacy Ethics in Iran", in Journal of Medical Ethics and History of Medicine.
Noori, A )2001(,"The Medical Science in the Avesta", in: www.iranchamber.com/culture/articles/medical Scince_avesta. phd
Potts, T. D. (1989) “Gundešapur and the Gondeisos”, Iranica Antiqua, Vol. 24. 323-35.
Price, M )2001( "History of Ancient Medicine in Mesopotamia and Iran", in: www. iranchamber.com /history/articles/ancient medicine_ mesopotamia_iran.phd.
Shahbazi, A. Shapur. (2012) “GONDĒŠĀPUR” in Encyclopedia Iranica, Vol. XI, Fasc. 2, pp. 131-135.
Sharaki, F (2010( "Social Organization satruction of Ancient Iranian Traditional Medical system", in www.ccsenet.org/ass.
Zaehner, R. C. (1975) The Dewn and Twilight of Zoroastrianism, London: Weidenfield and Nicolson.