نقش بانیان و تجار هندی در اقتصاد ایران عصرصفوی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

2 کارشناسی ارشد تاریخ تشیع دانشگاه پیام نور

چکیده

تأسیس حکومت صفوی با رویکرد مذهبیِ شیعة دوازده امامی، فصل نوینی در تاریخ ایران گشود که این مقطع را از جهاتی متمایز از ادوار قبلی تاریخ ایران کرد. ایجاد حکومت مرکزی قدرتمند، فتوح نظامی، گسترش و تثبیت قلمرو در مرزهای هم‌جوار با حکومت‌های رقیب همسایه، از یک سو و اقداماتی همچون تأمین امنیت راه‌ها، گسترش کاروانسراها و روابط سیاسی و اقتصادی صفویان با اروپاییان، موجبات رشد و رونق تجارتِ داخلی و خارجی ایران در دورة صفوی را فراهم نمود. در پی این مهم، بستر مناسبی برای حضور و فعالیت بازرگانان خارجی، از جمله تجار هندی در ایران فراهم شد. در این پژوهش، تلاش شده با روش تحقیق تاریخی و با شیوة توصیفی– تحلیلی مبتنی بر منابع و مآخذ کتابخانه‌ای، عوامل زمینه‌ساز حضور و فعالیت بانیان و تجار هندی در عرصة اقتصاد ایران عصر صفوی و نیز پیامدهای فعالیت‌های آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. به واسطه فعالیت تجار هندی در اموری مانند صرافی و معاملات ربوی که سود سرشاری را نصیب آن‌ها ساخت، اقتصاد ایران عصر صفوی با پیامدهای زیانباری همچون خروج مسکوکات مرغوب به هند، کاهش ارزش پول ملی و در نتیجه افزایش تراز بازرگانی هند در مقایسه با ایران مواجه گردید.

کلیدواژه‌ها


آقامحمد زنجانی، محمد (1382). اسناد روابط تاریخی ایران و پرتغال (سال‌های 1500 تا 1758). تهران: انتشارات وزارت امور خارجه .
ابن بطوطه، محمد بن عبدالله (1370). سفرنامه ابن بطوطه. جلد اول. ترجمه محمد علی موحد. تهران: ناشر آگاه.
اسمیت، یان (1356). سفرنامگیان اسمیت اولین سفیر هلند در ایران. ترجمه ویلم فلور، به کوشش داریوش مجلسی و حسین ابوترابیان. تهران: ناشر کتابخانه طهوری.
افوشته ای نطنزی، محمود بن هدایت اله (1373). نقاوه الاثارفی ذکر الاخیارفی تاریخ الصفویه. به تصحیح احسان اشراقی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس (1328). مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس. تهران: چاپخانه مجلس.
اولئاریوس، آدام (1379). اصفهان خونین شاه صفی. جلد دوم. ترجمه حسن کردبچه. تهران: نشر هیرمند.
اولئاریوس، آدام (1380). سفرنامه «بخش ایران». ترجمه احمد بهپور. تهران: ابتکار نو.
باربارو و دیگران (1381). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: انتشارات خوارزمی.
بدائونی، عبدالقادر بن ملوک شاه بن حامد (1379). منتخب التواریخ. به تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد صاحب. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
تاورنیه، ژان باپتیست (1336). سفرنامه. ترجمه ابوتراب نوری. اصفهان: چاپخانه پروین.
تتوی، قاضی احمد (1382). تاریخ الفی. جلد هشتم. به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.
ترکمان، اسکندر بیک (1382). تاریخ عالم آرای عباسی. جلد سوم. به تصحیح ایرج افشار. تهران: انتشارات امیر کبیر.
جعفریان، رسول (1388). سیاست و فرهنگ روزگار صفوی. جلد 1. تهران: نشر علم.
جهانگیری، نورالدین محمد توزک (1359). جهانگیرنامه. به تصحیح محمد هاشم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جان فوران (1386). مقاومت شکننده(تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی). ترجمه احمد تدین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
حزین لاهیجی، محمد علی (1332). تاریخ حزین. اصفهان:کتاب فروشی تأئید.
حسین آبادی، زهرا (1393). بررسی پیوستگی نگاره‌های درخت با باورهای اساطیری و مذهبی هند. فصلنامه مطالعات شبه قاره هند، سال 6، شماره 18، زاهدان، صص 29-48.
حسینی خاتون آبادی، سید عبدالحسین (1352). وقایع السنین و الاعوام. چاپ اول. به تصحیح محمد باقر بهبودی. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
حبیبی،حسن؛ وثوقی، محمد باقر (1387). بررسی تاریخی، سیاسی و اجتماعی اسناد بندرعباس. تهران: انتشارات بنیاد ایرانشناسی.
دلاواله، پیترو (1390). سفرنامه. ترجمه شعاع الدین شفا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رضوی کاشانی، عبدالحی بن عبدالرزاق: حدیقه الشیعه (نسخه خطی) شماره 25778 کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
سانسون، مارتین (1377). سفرنامه «وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی». ترجمه محمد مهریار. تهران: نشرگلها.
سفرنامه برادران شرلی (1387). ترجمه آوانس. به تصحیح علی دهباشی. تهران: انتشارات نگاه.
سفرنامه وینکنتو والساندری(1381). سفرنامه ونیزیان در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: خوارزمی.
سیوری، راجر (1378). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
شاتزمیلر، مایا (1380). مقاله تجارت؛ تاریخ تجارت در جهان اسلام. دانشنامه جهان اسلام. جلد  6. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی. ص499-506.
شاردن، ژان (1372). سیاحتنامه. ترجمه اقبال یغمائی. جلدهای 2،5 و 4. تهران: ناشر توس.
شوستر والسر، سیبیلا (1364). ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه‌های اروپاییان «پژوهشی در روابط سیاسی و اقتصادی ایران». ترجمه غلامرضا ورهرام. تهران: امیرکبیر.
شیمل،آنه ماری (1386). در قلمرو خانان مغول. ترجمه فرامرز نجد سمیعی. تهران: امیرکبیر.
غفاری کاشانی، قاضی احمد بن محمد (1414 ق) تاریخ نگارستان. به تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: کتابفروشی حافظ.
فوران، جان (1386). مقاومت شکننده «تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی». ترجمه احمد تدین. تهران: موسسه خدماتی فرهنگی رسا.
فلور، ویلم (1365). بر افتادن صفویان و برآمدن محمود افغان «روایت شاهدان هلندی» ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات توس.
                (1367). اشرف افغان بر تختگاه اصفهان. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات توس.
                 (1380). مقاله تجارت؛ دوره صفوی تا قاجار]، دانشنامه جهان اسلام. جلد 6. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی. ص524-531.
                 (1378). نظام قضایی عصر صفویه. ترجمه حسن زندیه. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فیدالگو، گریگور پریرا (2537). گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار سلطان حسین. ترجمه پروین حکمت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیگوئروا، دن گارسیا سیلوا (1363). سفرنامه. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
قبادالحسینی، خورشاه (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه. به تصحیح محمد رضا نصیری و کوئیچی هانه دا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کاتف،فدت آفاناس یویچ (بی تا). سفرنامه. ترجمه محمد صادق همایون فر. تهران: کتابخانه ملی.
کارری، جملی (1348). سفرنامه. ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: نشراداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
کروسینسکی، تادیوز یودا (1363). سفرنامه. ترجمه عبدالرزاق دنبلی مفتون. تهران: انتشارات توس.
کلاویخو (1344). سفرنامه. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کول، جوان (1377). بازرگانان هندی و سقوط صفویه. ترجمه محسن جعفری مذهب.(کتاب ماه تاریخ و جغرافیا) شماره 17.
کیانی، محمد یوسف و کلایس، ولفرام (1373). کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
گرس، ایوان (1372). سفیر زیبا «سرگذشت و سفرنامه فرستاده فرانسه در دربار شاه سلطان حسین صفوی». ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: انتشارات تهران.  
لاکهارت، لارنس (1344). انقراض سلسله صفویه. ترجمه اسماعیل دولتشاهی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
متی، رودلف. پی (1387). اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی. حسن زندیه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مجلسی، محمدباقر (1412 ق). صواعق الیهود "بیست و پنج رساله فارسی ". به کوشش سید مهدی رجائی. قم: بی نا.
موسوی فندرسکی،میرابوطالب (1378). به تصحیح رسول جعفریان. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس.
مینورسکی، ولادیمیر (1378). سازمان اداری حکومت صفوی. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: امیرکبیر.
ناشناس (1360). نامه‌های شگفت انگیز از کشیشان فرانسوی در دوران صفویه و افشاریه. ترجمه بهرام فره وشی. تهران: موسسه علمی اندیشه جوان.
نوائی، عبدالحسین (1360). اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از 1038 تا 1105؛ همراه با یادداشت‌های تفصیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نویدی، داریوش (1386). تغییرات اجتماعی، اقتصادی در عصر صفوی. ترجمه هاشم آقاجری. تهران: نشر نی.
وحید قزوینی، محمد طاهر (1383). تاریخ جهان آرای عباسی. به تصحیح سید سعید میر محمد صادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هاشمی، سید رضا (1380). مقاله تجارت؛ تجارت در قرآن و حدیث و فقه. دانشنامه جهان اسلام. جلد 6. تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی. ص496-499.
هندوشاه استرآبادی، محمد قاسم (1388). تاریخ فرشته «از بابر تا عادلشاهیان». جلد دوم. به تصحیح محمد رضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر.
Fredric Dale,Stefan(2007). indian merchants and the Eurasian 1600- 1750,London: cambridge university press
Milford, Humphrey (1921). Erly Travels In India(1583-1619),edited by Willim Foster,London: Oxford University