تأثیر روابط جامعه روستایی و عشایری بر زندگی روستاییان عهد قاجار

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین

چکیده

جامعه روستایی، شهری و عشایری به عنوان سه شیوه اصلی زندگی اجتماعی در طول تاریخ ایران، علی­­رغم استقلال نسبی، رابطه تنگاتنگی با هم داشتند و تأثیرات مثبت و منفی زیادی بر یکدیگر گذاشتند. تا کنون درباره رابطه جامعه روستایی و شهری تحقیقاتی صورت گرفته، اما در مورد مناسبات روستا­ییان و عشایر پژوهش جامع و دقیقی انجام نشده است. پژوهش حاضر در صدد است نحوه تعامل و تقابل روستانشینان و کوچ­نشینان ایران در دوره قاجار را بررسی و تأثیرات این رابطه را بر زندگی روستاییان تجزیه و تحلیل نماید. برای این منظور از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.
نتیجه این تحقیق نشان می­دهد که مناسبات جامعه روستایی و عشایری در دوره قاجار اغلب خصمانه بوده و خود را به صورت قتل و غارت روستاییان، چراندن و آتش زدن محصولات کشاورزی، راهزنی و دزدیدن دام­ها و دیگر دارایی­ روستاییان توسط نیروهای عشیره­ای نشان می­داد و این امر یکی از عوامل بدبختی و عقب­ماندگی روستاها بوده است.

کلیدواژه‌ها


اعتصام‌الملک، خانلرخان (1351) سفرنامه میرزا خانلر خان اعتصام‌الملک. به تصحیح منوچهر محمودی. تهران: منوچهر محمودی.
اعتماد‌السلطنه، محمد حسن خان (1367) تاریخ منتظم ناصری. به کوشش محمد اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
افشار، حسنعلی خان (1382) سفرنامه لرستان و خوزستان. مترجم حمید رضا دالوند. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افضل‌الملک، غلامحسین (بی‌تا) سفرنامه خراسان و کرمان. به تصحیح قدرت‌الله روشنی.  تهران: توس.
بنجامین، س. ج. و، (1363) ایران و ایرانیان (عصر ناصرالدین‌ شاه). ترجمه محمد حسین کردبچه. بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان.
پاتینجر، هنری (1384) سفرنامه پاتینجر. ترجمه شاپور گودرزی. تهران: کتابفروشی دهخدا.
تاپر، ریچارد (1387) سازمان اجتماعی ایلات و عشایر در سده‌های (18 و 19). تاریخ ایران به روایت کمبریج: از نادرشاه  تا انقلاب اسلامی/ دفتر اول، زیر نظر پتر آوری، گاوین همبلی، چارلز ملوین. ترجمه مرتضی ثاقب‌فر. تهران: جامی.
جورابچی، محمد تقی (1386) حرفی از هزاران که  اندر عبارت آمد. به تصحیح علی قیصری. تهران: نشر تاریخ ایران.
چریکوف (1379) سیاحتنامه مسیو چریکوف. ترجمه آبکار مسیحی. به کوشش علی اصغر عمران. چاپ دوم. تهران: امیر کبیر.
حسینی فراهانی، محمد حسین (1362) سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی. به کوشش محمود گلزاری. تهران: فردوسی.
خسروی، خسرو (2536) جامعه‌شناسی روستایی ایران. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی و تعاون، چاپخانه کیهانک.
خورموجی، محمد جعفر (1344) تاریخ قاجار: حقایق‌الاخبار خورموجی، به کوشش حسین خدیو جم. تهران: زوار.
دروویل، گاسپار (1370) سفر در ایران. ترجمه منوچهر اعتماد مقدم. چاپ چهارم. تهران: شباویز.
دو سفرنامه از جنوب ایران (1378) گردآورنده سید علی آل داوود. چاپ دوم. تهران: امیر کبیر.
رابینو، یاسنت لویی (1383) مازندران و استرآباد. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
رشوند، محمد علی خان (1376) مجمل رشوند. به کوشش منوچهر ستوده و عنایت‌اله مجیدی. تهران: میراث مکتوب.
ژوبر، پیر آمده (1347) مسافرت در ارمنستان و ایران. ترجمه علی اعتماد مقدم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سایکس، سرپرسی (1380) تاریخ ایران. ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی. 2 جلد، چاپ هفتم. تهران: افسون.
«سفرنامه خراسان» (1388) سفرنامه‌های خطی فارسی. گروهی از نویسندگان. ج1. تهران: نشر اختران.
سهام‌الدوله، یار محمد بن یزدانقلی و خاور بی بی شادلو (1374) سفرنامه‌های سهام‌الدوله بجنوردی. به کوشش قدرت الله روشنی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سیاح، محمد علی. سفرنامه حاج سیاح. به کوشش علی دهباشی. تهران: شهاب سابق و سخن.
سیف، احمد (1373) اقتصاد ایران در قرن نوزدهم. تهران: نشر چشمه.
سیف‌الدوله، سلطان محمد میرزا (1364) سفرنامه سیف‌الدوله. تهران: نشر نی.
عبداللهیان، حمید (1392) مفهوم‌پردازی واقعیت در جامعه‌شناسی تاریخی: نظام ارباب غایب در ایران. ترجمه غلامرضا جمشیدیها، علیرضا صادقی. تهران: جامعه‌شناسان.
عیسوی، چارلز (1369) تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332- 1215 ه.ق). ترجمه یعقوب آژند. چاپ دوم. تهران: نشر گستره.
فوران، جان (1385) مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه احمد تدین. تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فوروکاوا، نوبویوشی (1384) سفرنامه فوروکاوا. ترجمه هاشم رجب‌زاده و کینیجی ئه اورا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فووریه (1385) سه سال در دربار ایران. ترجمه عباس اقبال آشتیانی. تهران: نشر علم.
کاتوزیان، محمد علی (همایون) (1374) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.
کرزن، جرج ناتانیل (1380) ایران و قضیه ایران. ترجمه غلام‌علی وحید مازندرانی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کسروی، احمد (1383) تاریخ مشروطه ایران. چاپ بیستم. تهران: امیر کبیر.
کوتسه بوئه، موریتس وان (1348) مسافرت به ایران. ترجمه محمود هدایت. تهران: امیر کبیر.
مجدالاسلام کرمانی، احمد (2536) سفرنامه کلات. به کوشش محمد خلیل پور. چاپ دوم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
ملکونوفف، عبدالصمد میرزا عزالدوله (1363) سفرنامه ایران و روسیه. به کوشش محمد گلبن و فرامرز طاهری. تهران: دنیای کتاب.
میرزا ابراهیم (2535) سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. ترجمه مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
میرزا حسین خان (1382) خاطرات دیوان بیگی. به تصحیح ایرج افشار و رسول دریاگشت. تهران: اساطیر.
ناصرالدین شاه قاجار (1362) سفرنامه عراق عجم. شارح محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه. چاپ دوم. تهران: تیراژه.
                                          (1372) شهریار جاده‌ها. به کوشش محمد رضا عباسی و پرویز بدیعی. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
نجم‌الدوله، عبدالغفار بن علی محمد (1386) آثار نجم‌الددوله: سفرنامه دوم نجم‌الدوله به خوزستان به پیوست کتابچه دستورالعمل ناصرالدین شاه در خصوص سفر اول به خوزستان. به تصحیح احمد کتابی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نظام‌السلطنه مافی، حسینقلی خان (1362) خاطرات و اسناد حسینقلی خان نظام‌السلطنه مافی. به کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان و حمید رام‌پیشه. چاپ دوم. تهران: نشر تاریخ ایران.
نواب تهرانی، میرزا مهدی (1376) دستورالاعقاب. به کوشش سید علی آل داوود. تهران: نشر تاریخ ایران.
والیزاده معجزی، محمد رضا (1380) تاریخ لرستان روزگار قاجار. به کوشش حسین والیزاده معجزی و محمد والیزاده معجزی. تهران: انتشارات حروفیه.
وامبری، آرمینیوس (1387) سیاحت درویش دروغین در خانات آسیای میانه. ترجمه فتحعلی خواجه نوریان چاپ ششم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ییت، چارلز ادوارد (1365) خراسان و سیستان. سفرنامه کلنل ییت به ایران و افغانستان. ترجمه قدرت‌اله روشنی و مهرداد رهبری. تهران: انتشارات یزدان.