گرایشهای عقیدتی در اصفهان عصر سلجوقی و پیامدهای آن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مهم ترین خصیصه اجتماعی وفرهنگی قرون میانه اسلامی و عصر سلجوقی، نزاع‌های فرقه‌ای و مجادلات مذهبی بود. با انتخاب اصفهان به عنوان دارالسلطنه سلاجقه بزرگ، این شهر کانون حب و بغض های سیاسی و محل منازعات عقیدتی- مذهبی گردید. این تحقیق به دنبال آن است تا با بیان گرایش های عقیدتی اصفهان عصر سلجوقی، زمینه ها و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار دهد. آنچه به دست آمد این که  عوامل چندی چون تفکر مذهبی حاکم بر مذاهب و نحله های اسلامی، سیاست مذهبی دو نهاد خلافت و سلطنت و رجال علم و سیاست، فعالیت نظام مند و تاثیر گذار محافل و مدارس علمی اهل سنت و تکاپوی  هدفمند گرایشهای شیعی،نقش مهمی در تشدید اختلافات مذهبی داشت و حیات اجتماعی و معنوی و منابع معیشتی مردم را سخت تحت تأثیر قرار داد. در نتیجه اصفهان عصر سلجوقی، عرصه آشفتگی و نابسامانی هایی در عرصه های مختلف حیات اجتماعی و سیاسی گردید که خاطرات تلخ و هراسناک آن از لابلای کتب تاریخی قابل استشمام است. پیامد این امر در قرون متمادی، تغییرات فرهنگی و دگرگونی های عقیدتی و تغییر سلایق مذهبی مردم به نفع شیعیان بود. روش تحقیق، مطالعه تاریخی است که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از متون تاریخی و  اسلامی و تحقیقات معاصر انجام گرفته است.

کلیدواژه‌ها


منابع
آق سرایی، محمد (1362ش) مصاهرة الاخبار و مسایرة الاخیار. دوم.  تصحیح عثمان توران. [بی جا]: اساطیر.
آغابزرگ تهران (بی تا)  الذریعة الی تصانیف الشیعة. تهران: بانک ملی ایران.
امینی، عبدالحسین (1397) الغدیر فی الکتاب و السنه، الرابعة. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابوحامد محمد (1332ش) ذیل سلجوقنامه. تهران: گلاله خاور.
ابن بابویه، منتجب الدین (1366ش) فهرست، تحقیق جلال الدین محدث. قم: مرعشی نجفی.
ابن اثیر، على (1385ق/1965) الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
ابن حبان، عبدالله (1412ق) طبقات المحدثین بإصبهان و الواردین علیها. الثانیة ،تحقیق عبدالغفور البلوشی. بیروت: الرسالة.
ابن حجر عسقلانی (1390ق) لسان المیزان. الثانیة. بیروت: الاعلمی.
ابن خلدون،محمد (بی تا) تاریخ. الرابعة. یروت : ‌داراحیاء التراث العربی.
ابن  کثیر، ابوالفداءاسماعیل (1408) البدایه و النهایه. تحقیق علی شیری. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
ابن نجار (1417ق) ذیل تاریخ بغداد. دراسة و تحقیق مصطفی عبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
باسورث،کلیفورد ادموند ‌(1378ش) تاریخ غرنویان. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیر کبیر.
بکری، عبدالله(1403) معجم ما استعجم. الثالثة. مصطفی السقا. بیروت: عالم الکتاب.
بنداری اصفهانی (2536) زبدة النصرة و نخبة العصرة. ترجمه محمد حسین خلیلی.  [بیجا]: بنیاد فرهنگ ایران.
جوینی، عطاملک (1371ش) جهانگشای جوینی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. بی جا: مهتاب.
جندی، عبدالحلیم (1397) الامام جعفرالصادق. بی جا: المطبعة.
حرعاملی،محمد (1404) امل الامل. تحقیق احمد حسینی. قم: دارالکتاب الاسلامی.
حسینی، صدرالدین ابوالحسن (1370) زبدة‌التواریخ(اخبار امراءو پادشاهان سلجوقی).  تصحیح محمد نورالدین. ترجمه رمضان علی روح اللهی. تهران: ایل شاهسون.
حسینی، جلال الدین (1367) ترجمه قاضی نورالله. تهران: شرکت سهامی.
حموی، یاقوت ( بی‌تا) معجم البلدان، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
خطیب بغدادی،احمد (1417) تاریخ بغداد. مصطفی عبدالقادرعطا. بیروت: دارالکتب العلمیة.
دایرة المعارف اسلامی مجلدات 1و2 آل خجند و آل صاعد ،‌آل داوود.
ذهبی، شمس الدین (1413) سیر اعلام النبلاء، التاسعة. تحقیق بشار عداد ومحیی الهلال. بیروت: الرسالة.
راوندی، قطب الدین (1407) نوادر. تحقیق سعید رضا علی عسکری. بی جا: دارالحدیث.
راوندی، محمد بن علی (1364) راحة الصدورو آیة السرور در تاریخ آل سلجوق. به سعی و تصحیح محمد اقبال. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
رشیدالدین فضل الله (1362) جامع التواریخ(غزنویان تا آل سلجوق). اهتمام احمد آتش. تهران: دنیای کتاب.
                           (1381) جامع التواریخ(اسماعیلیان). محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی. ‌تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سمعانی، عبدالکریم  (1408) الأنساب، تقدیم وتعلیق عبدالله عمر البارودی. بیروت : دارالجنان.
شاکری، حسین  (1417) ربع القرن مع العلامة امینی. بی‌جا: المؤلف.
عماد الدین محمداصفهانی (1425) تاریخ دولة آل سلجوق. تحقیق و تصحیح یحیی مراد. بیروت: دارالعلمیة.
قزوینی، محمدمرادبن عبدالرحمان (1373) آثارالبلاد و اخبار العباد. تصحیح ممد شاهمرادی. تهران:  دانشگاه تهران.
قزوینی(رازی)، عبدالجلیل (1331ش) النقص فی بعض مثالب النواصب فی بعض فضائح الروافض، تصحیح جلال الدین حسینی. تهران: سپهر.
قمی،عباس  (1363) هدیة الاحباب. دوم. تهران: امیر کبیر.
مدنی، علی(1397) الدرجات الرفیعة. الثانیة. قم: مکتبة بصیرتی.
مستوفی، حمدالله (1381)‌ تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوائی. ‌تهران: امیر کبیر.
مهدوی،مصلح الدین (1382) مزارات اصفهان. تصحیح و اضافات منتظرالقائم. اصفهان : دانشگاه اصفهان.
نظام الملک طوسی (1378) سیرالملوک. چهارم. اهتمام هیوبرت دارک. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.
نجاشی، احمد (1416) رجال، الخامسة. تحقیق موسی شبیری. قم: النشر الاسلامی.
نیشابوری ظهیرالدین (1332) سلجوقنامه. تهران : گلاله خاور.