نقش خاندان نوبخت در پیوند بخشیدن به اندیشه ایرانی و شیعی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ی دکترای تاریخ محلی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

3 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

خاندان نوبخت یکی از خاندان­های دانش­دوست ایرانی (از خطه خوزستان فعلی)­ بودند که در عصر اول عباسی تلاش زیادی در راه احیای فرهنگ ایران باستان و پیوند اندیشه­های ایرانی با اندیشه­های شیعه از خود نشان دادند. اگر چه با ورود اسلام به ایران ساختار طبقات اجتماعی، آن‌گونه که در سابق بود، در هم­ریخت؛ اما بعضی از خاندان­های دانش­پژوه مانند خاندان نوبخت، با استخدام در کادر اداری و دیوانی، ضمن این­که موقعیت سابق خود را حفظ کردند؛ حافظ و ترویج­دهندة بسیاری از آداب و سنت­های اصیل نیاکان خود در بین مسلمین شدند. خاندان نوبخت جدا از اینکه با ترجمة کتب پهلوی در انتقال و پیوند فرهنگ ایرانی به عالم اسلام نقش داشتند، همانند دیگر دبیران ایرانی عهد عباسی در مسائلی همچون آسمانی بودن مقام سلطنت و ارثی بودن آن در خاندان سلطنت، و مسئلة فره ایزدی، بین اندیشة ایرانی و اندیشة شیعی پیوند و تطبیق قابل تأملی ایجاد کردند. مقالة حاضر با استناد به منابع به دنبال شرح و بسط و تحلیل موارد فوق می­باشد.

کلیدواژه‌ها


منابع
ابن‌حُوقل (1366) سفرنامه‌ی ابن حوقل – ایران در صورة‌الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن‌صاعد الاندلسی، ابوقاسم صاعد (1912) طبقات الامم، تصحیح: لویس شیخو، بیروت.
ابن‌طقطقی، محمدبن علی بن طباطبا (1418ق) الفخری، تحقیق عبدالقادر مایو، بیروت، دارالقلم العربی.
ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق (1381) الفهرست، ترجمه رضا تجدد، تهران: اساطیر.
ابوالقاسمی، محسن (1381) راهنمای زبان‌های باستانی ایران، ج اول، تهران: سمت.
اشپولر، برتولد (1369) تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، جلد اول، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
اقبال، عباس (1345) خاندان نوبختی، تهران: زبان و فرهنگ ایران.
براون، ادوارد (1354) تاریخ ادبی ایران، ج 1، ترجمه علی پاشا صالح، تهران: مروارید.
بیرونی، ابوریحان (1393) التفهیم لِأَوائل صناعه التنجیم، با تجدید نظر و تعلیقات و مقدمه جلال الدین همایی، انتشارات انجمن ملی ایران: تهران.
تفضلی، احمد (1376) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: انتشارات سخن.
دوستخواه، جلیل (1385) اوستا کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، جلد 1، انتشارات مروارید: تهران.
روشه، گی (1368) تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1373) تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
 
 
 
سودآور، ابوالعلاء (1383) فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، هوستون ایالت متحده آمریکا: نشر میرک.
سیدمرتضی، علی بن حسین (1384) الشافی، فی‌الإمامه، مصحح: فاضل حسینی میلانی، تهران: مؤسسه الصادق (ع).
طباطبایی، سیدمحمد حسین (1390)گلچینی از معارف تشیع، قم: بوستان کتاب.
                                  (1378) شیعه در اسلام، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
طبری، محمد بن جریر (1362) تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
‌‌‌‌‌‌‌‌طوسی، محمدبن حسن (1387) غیبت، ترجمه مجتبی عزیز، قم: مسجد مقدس جمکران.
فردوسی، ابوالقاسم (1385) شاهنامه، به کوشش عبدالله اکبریان راد، بر اساس نسخه‌ی ژول-مُل، تهران: الهام.
فره‌وشی، بهرام (1380) کارنامه اردشیر بابکان، ترجمه و واژه نویسی، انشارات دانشگاه تهران: تهران.
قفطی (1371) تاریخ‌الحکما، به کوشش بهین دارائی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، محمدعلی (1377) «فره ایزدی و حق الهی پادشاهان»، اطلاعات سیاسی، اقتصادی، شماره صد و بیست نه و صد و سی، خرداد و تیر.
کاشف الغطا، محمدحسین (1337) این است آئین ما، «اصل شیعه و اصولها»، ترجمه و تحقیق: ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات امام على بن ابى طالب(علیه السلام).
کاهن، کلود (1363) «فلسفه و جهان‌شناسی»، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، جلد چهارم، پژوهش دانشگاه کیمبریج، گردآورنده ریچارد نلسون فرای، ترجمه حسن انوشه، تهران: مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر، ص 383- 365.
کلینی (1388) اصول الکافی، ج 1، تصحیح و تعلیق، علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتاب.
گیلانی، نجم‌الدین، (1394)، «تأملی بر جامعة طبقاتی عصر ساسانی و تداوم آن در قرون اولیة اسلامی (با تکیه بر خاندان بختیشوع)»، پژوهش‌نامة تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شمارة اول، بهار و تابستان1394، 82- 67.
 
 
 
محمدی ملایری، محمد (1374) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: انتشارات توس.
                              (1379) تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانى به عصر اسلامى، جلد 1و 3، تهران: انتشارات توس.
                               (1380) تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانى به عصر اسلامى، جلد 4، تهران: انتشارات توس.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن حسین (1347) مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  مشکور، محمدجواد (1379) تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم هجری، تهران: اشراقی.
مینوی، مجتبی (1354) نامه تنسر به گشنسب، تهران: شرکت انتشارات خوارزمی.
نجاشی، احمد بن علی (1365) رجال نجاشی، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه.
نوبختی، حسن بن موسی(1386) فرق‌ا‌لشیعه، ترجمه مشکور، تهران: شرکت انتشارات علمی- فرهنگی.
وینتر، انگلبرت و بئاته دیگناس (1386) روم و ایران دو قدرت جهانی در کشاکش و همزیستی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
هاینس، هالم (1385) تشیع، ترجمه محمد تقی اکبری، قم: نشر ادیان.
همتی گلیان، عبدالله، «سهم دهقانان و دبیران در انتقال میراث ایران به جهان اسلام»، تعامل اسلام و ایران در گستره‌ی تاریخ، (مجموعه مقالات، سخنرانیها و میزگردها)، جلد دوم، به اهتمام هادی وکیلی؛ [برگزار کننده] نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاها: دانشگاه فردوسی مشهد.
یارشاطر، احسان (1380) «باورهای عامیانه و جهان‌نگری ایرانیان»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، جلد سوم- قسمت اول، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
 
Arjomand, Said Amir, The shadow of gad on earth and hiden Imam, (Chicago , The University of Chicago Press, 1946.