تحلیل جامعه‌شناختی مسئلۀ زنده به گور کردن دختران در جزیره‌ العرب عصرجاهلی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن و انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری

چکیده

اصطلاح جاهلیت از واژه‌های شناخته‌شده در عرف اجتماعی است که همواره با خود منظومه‌ای از نشانه‌های فرهنگی را داراست. یکی از نشانه‌های منحط سبک زندگی جاهلی در جزیره‌ العرب، دخترکشی یا همان زنده به گور کردن دختران بوده است. موضوعی که اصل وجود آن مورد نقد قرآن کریم قرار گرفته است و در دوران دعوت اسلام از دغدغه‌های مهم رسول خدا(ص) بوده است. به‌رغم تحقیقات متعدد، اما مختصر در این باره، میزان رواج و شیوع این فرهنگ در میان اعراب جاهلی بررسی نشده است. نظرات مختلف دربارۀ این موضوع: 1. اختصاص این امر به یک قبیله یا افرادی از یک قبیلۀ خاص؛ 2. شیوع این امر در میان قبایل مختلف اعرابی؛ 3. رواج این امر در میان معدودی از قبایل. این نظرات موجب شکل‌گیری چند مسئله‌ شده است: آیا «وَأد بنات» قاعدۀ فرهنگ جاهلی بوده است یا استثناء؟ آیا دخترکشی تنها به پدران اختصاص داشته است یا این‌که رسم معمولی در میان پدران و مادران بوده است؟ در تحقیق پیشِ‌رو تلاش شده است تا به روش تحلیلی و استقرائی و با رویکردی جامعه‌شناختی با بازخونی متون تاریخی و تفسیری ریشه‌های مسئلۀ «وَأد بنات» به‌همراه علل و انگیزه‌های آن یافت شود و به پرسش‌های مطرح پاسخ داده شود.

کلیدواژه‌ها


منابع
قرآن کریم
ابراهیم حسن، حسن (1388)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: جاویدان.
ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین (1404)، شرح نهج البلاغه، قم: منشورات آیت الله مرعشی نجفی.
ابن‌اثیر، علی بن محمد (1409)، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌جزی، محمد بن احمد (1416)، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت: دار الارقم.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (1422)، المحرز الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد بن زکریا (1389) معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبد السلام محمد هارون، مصر، شرکه مکتبه و مطبعه الحلبی.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1407)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌منظور، جمال الدین (1414) لسان العرب، بیروت: دارالفکر
ابن‌هشام، عبدالملک (بی‌تا)، السیره النبویه، بیروت: دارالمعرفه.
استرابادی، سید شرف الدین (1409)، تأویل الآیات الظاهره، قم: جامعه مدرسین قم.
اصفهانی، ابوالفرج (بی‌تا)، الاغانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
آلوسی بغدادی، محمود (1405)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بحرانی، سیدهاشم (1416)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417)، انساب الاشراف، بیروت: دارالفکر.
پیشوایی، مهدی (1383) تاریخ اسلام، تهران: دفتر نشر معارف
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، حسین بن حسن (1377)، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، تهران: دانشگاه تهران.
جواد علی (1978)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی (بی‌تا) روح البیان، بیروت: دارالفکر.
حلبی، علی بن برهان الدین (1962)، السیره الحلبیه، قاهره: الاستقامه.
الحوفی، احمد محمد (1980)، المرأه فی الشعر الجاهلی، قاهره: دارالنهضه.
 
 
حویزی، عبد علی بن جمعه (1415)، نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
دلّو، برهان الدین (2004)، جزیره العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالفارابی.
رازی، ابوالفتوح (1408) روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس
الزبیدی، محمد بن محمد (1306)، تاج العروس من جواهر القاموس، مصر: المطبعه الخیریه.
زمخشری، محمود (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
سالم، عبالعزیز (بی‌تا)، دراساتٌ فی تاریخ العرب قبل الاسلام، اسکندریه: شباب الجامعه.
سبزواری، محمد بن حبیب الله (1419)، ارشاد الاذهان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات.
سلیم الحوت، محمود (1390)، باورها و اسطوره های عرب پیش‌از اسلام، ترجمه منیژه عبداللهی و حسین کیانی، تهران: نشر علم.
سید رضی، ابوالحسن، محمد بن الحسین الموسوی،( 1387ق) نهج البلاغه، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
سیوطی، جلال الدین، (1416)، تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسه النور المطبوعات.
شریف لاهیجی، محمد بن علی (1373)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: داد.
شکری آلوسی، محمود (1342ش)، بلوغ الارب فی معرفه احوال العرب، مصر: دارالکتب العربی
شیبانی، محمد بن حسن (1413)، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تهران: دایره المعارف اسلامی.
شوقی ضیف (1364)، تاریخ ادب عربی،(العصر الجاهلی)،ترجمه ذکاوتی قرا"وز لو،تهران،امیر کبیر.
طباطبایى، محمد حسین (1374)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طریحی، فخرالدین (1416 ق)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی
عسقلانی، ابن حجر احمد بن علی (1415)، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
 
 
 
فتّاحی زاده، فتحیه ( 1383 ش) زن در تاریخ و اندیشه اسلامی، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما
فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فرات کوفی، ابوالقاسم (1410)، تفسیر فرات کوفی، تهران: وزارت ارشاد.
فراهیدی، خلیلی بن احمد (1410)، العین، قم: هجرت.
فروخ، عمر (2006)، تاریخ الادب العربی، بیروت: دارالعلم.
فیض کاشانی، ملامحسن (1415)،  الصافی، تهران: الصدر.
قرطبی، محمد بن احمد (1364)، الجامع لاحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
قمی، علی بن ابراهیم (1367)، تفسیر قمی، قم: دارالکتاب.
قمی، محمد (1368)، کنزالدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت ارشاد.
کاشانی، ملا فتح الله (1336)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: علمی.
کیّال، باسمه (1410)، تطوّر المرأه عبر التاریخ، بیروت: مؤسسه عز الدین.
مبروک نافع، محمد (1371)، تاریخ العرب عصر ماقبل الاسلام، مصر.
مشهدی علی پور، مریم (1390 ش) مطالعه تطبیقی جایگاه زن در جاهلیت، قرآن و سنت، تهران: امیرکبیر
نصیری رضی، محمد (1391)، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تهران: دفتر نشر معارف.
نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد (1416)، غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
یعقوبی، ابن واضح احمد بن ابی یعقوب (1960 م) تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر
واقدی، محمد بن سعد، (1405)الطبقات ، بیروت ، داربیروت للطباعه والنشر.