تحلیل کارکردهای شرق‌شناسی انگلیسی در بلوچستان (قرن نوزده و نیمه اول قرن بیستم)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر در مرکز پژوهش های ناجا

2 مربی تاریخ دانشگاه فرهنگیان

چکیده

شرق­شناسی را مجموعه­ای از مطالعات و تحقیقات دانشمندان و موًسّسات کشورهای غربی در موضوعات و مسائل مختلف شرقی دانسته­اند . قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم، مقطع زمانی بسیار مهمی در شرق‌شناسی اروپایی به‌ویژه انگلستان بوده است. در این دوره زمانی، انگلستان قسمت­های زیادی از شبه­قاره هند و دیگر قسمت­های آسیا را به استعمار خود درآورده بود. کشور ایران بنا به دلایل مختلف ، در قرن نوزدهم و بیستم مورد توجّه سیاست­های قدرت‌های بزرگ جهانی واقع شد. امپراتوری بریتانیا و کمپانی هند شرقی توجّه و حساسیت ویژه­ای نسبت به ایران و مناطق مجاور هند داشتند. به‌تَبَع آن شرق‌شناسان انگلیسی توجّه ویژه‌ای به این مناطق ازجمله بلوچستان داشتند.این پژوهش با بهره‌گیری از روش تحلیل تاریخی و با بررسی و تحلیل محتوای آثار شرق‌شناسی انگلیسی قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم و بازنمائی نسبت آن با اقتضائات سیاسی، نظامی و اقتصادی انگلیس درباره منطقه بلوچستان، این سؤال را مطرح می­سازد که ارتباط بین سیاست­های انگلیس در ایران و آسیا و پژوهش­های شرق­شناسی آن‌ها در این مناطق چیست و این پژوهش‌ها چه کارکردهایی را ایفا کردند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شرق‌شناسی به‌عنوان سازه‌ای استعماری دارای کارکردهای نظامی- سیاسی در منطقه بوده و در راستای هویت‌سازی برای قوم بلوچ و ترسیم مرزهای خاوری در خدمت اهداف استعماری انگلستان بوده است.

کلیدواژه‌ها


آشوری، داریوش، ( 1371 ) ،ما و مدرنیت، تهران : صراط .
احمدی، حمید، ( 1378 ) ، قومیت و قومیت‌گرایی در ایران، تهران : نشر نی .
الویری، محسن، ( 1390 ) ، مطالعات اسلامی در غرب، تهران : سمت .
بهزادی، عبدالرضا، ( 1378 ) ، نگاهی دیگر به مرزهای شرقی ایران، گفتگو، ش 24 .
پاتینجر، هنری، ( 1384 ) ، مسافرت سند و بلوچستان ؛ ترجمه شاهپور گودرزی، تهران : کتابفروشی دهخدا .
ترنر، برایان اس.، ( 1390 ) ، شرق‌شناسی، پست‌مدرنیسم و جهانی‌شدن ؛ ترجمه محمدعلی محمدی، تهران : نشر یادآوران .
خلیلی، محسن، ( 1385 ) ، نقدی دیگر از ایران‌شناسی انگلیسی‌ها، پژوهشنامه علوم سیاسی،س1، ش2 .  
داوری اردکانی، رضا، ( 1379 ) ، درباره غرب، تهران : هرمس .
دایر، رجینالد، ( 1378 ) ، مهاجمان سرحد ؛ ترجمه حمید احمدی، تهران : نشر نی .
الدسوقی، محمد، ( 1375 ) ، اندیشه خاورشناسی در ترازوی نقد علمی ؛ ترجمه رضا شهریور، نامه فرهنگ، ش21 .
رایت، دنیس، ( 1385 ) ، انگلیسیان در میان ایرانیان ؛ ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران : اختران .
زائری، قاسم، ادوراد سعید، ( 1384 ) ، ضد شرق،شناسی و شرق‌شناسی وارونه، راهبرد، ش37 .
زند، زاگرس، ( 1389 ) ، بررسی تطبیقی پژوهش‌های ایران‌شناسی غربی و شرق‌شناسی، مطالعات ملی، ش2، س11.
سایکس، سرپرسی، ( 1380 ) ، تاریخ ایران ؛ ترجمه محمدتقی فخرداعی گیلانی، ج2، تهران : نشر دنیای کتاب .
---- ، ( 1336 ) ، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار مایل در ایران ؛ ترجمه حسین سعادت نوری، تهران :کتابخانه ابن‌سینا .
سپاهی، عبدالودود، ( 1385 ) ، بلوچستان در عصر حاضر، قم : گلستان معرفت .
سردار، ضیاءالدین، ( 1387 )، شرق‌شناسی ؛ ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی .
سعید، ادوارد، ( 1371 ) ، شرق‌شناسی ؛ ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی .
طاهری، ابوالقاسم، ( 1352 ) ، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا:تاریخ دویست‌ساله مطالعات ایران، تهران : انتشارات انجمن آثار ملی .
فریزر، جیمز بیلی، ( 1364 ) ، سفرنامه فریزر ؛ ترجمه منوچهر امیری، توس .
کاظم‌زاده، فیروز، ( 1371 ) ، روس و انگلیس در ایران(1864-1914) ؛ ترجمه منوچهر امیری، تهران : انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی .
کرزن، جرج ناتانیا، ( 1362 ) ، ایران و قضیه ایران ؛ ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران : انتشارات علمی و فرهنگی .
لایارد، سر اوستن هنری، ( 1367 ) ، سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران ؛ ترجمه مهراب امیری، تهران : انتشارات وحید .
ملکم، سرجان، ( 1362 ) ،  تاریخ ایران ؛ ترجمه مبرزا اسماعیل حیرت، تهران: انتشارات یساولی .
مجتهدزاده، پیروز، ( 1378 ) ، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران ؛ ترجمه حمیدرضا ملک محمّدی نوری، تهران : نشر شیرازه .
---، ( 1377 ) ، نگاهی به چگونگی شکل‌گیری مرزهای خاوری ایران، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 131 و 132.
محمدی، ذکرالله، (1389)، ایران و ایرانی در تاریخ‌نگاری مدرن غربی،کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش145 .
محمود، محمود، ( 1353 ) ، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس، تهران : نشر اقبال .
ملکشاهی، هاشم، ( 1387 ) ،  انگلیس و جدایی بلوچستان، تاریخ معاصر ایران، ش 45 .
میرلطفی، رضا، ( 1378 ) ، بررسی علل تقسیم سیستان به دو منطقه ایرانی و افغان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .
نظام مافی، محمدتقی، ( 1380 ) ،  ایران و انگلیس: کرشمه روابط سیاسی، تهران : کتاب سیامک .
هتورام، بهاد لاله، ( 1997 م ) ، تاریخ بلوچستان ؛  تلخیص منصور بخاری، کویته پاکستان : سیلزایند سروسز .
واتسن، رابرت گرانت، ( 1340 ) ، تاریخ قاجار ؛ ترجمه عباسقلی آذری، بیجا، بی‌تا .
وین، انتونی، (1383) ، ایران در بازی بزرگ ؛ ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران : نشر پیکان .
یانگ، رابرت، (1390 ) ،  اسطوره سفید:غرب و نوشتن تاریخ ؛ ترجمه جلیل کریمی و کمال خالق‌پناه، تهران  : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی .
 
Bowen, H.V.,(2006)the business of empire: the east india company and imperial british(1756-1833), new York, Cambridge university press.
Clifford, james,(2001) on orientalism, Edward said, vo II,edited by Patrick William, sage publications, solomon,Robert c.in the spirit of hegel, new york, oxford university.
Elgamri, Elzain,(2008) Islam in the british broodsheets(the impact of orientalism on representations of islam in the british press), uk,Ithaca press.
Gemie, Sharif,loti,(2000)orientalism and the fresh colonial experience, journal of European area studies, vol,8,no 2.
Harington, Jack,(2010) sir gohn Malcolm and the creation of british india, new York, palgrave macmillan.
Macfie, M.L.,(2002)orientalism, longman.
Schaar. Stuart,(2000) orientalism at the service of imperialism:orientalism:a reader, edited by a.l.macfie,new York, new York university press.
Zachary lockman,(2010) contending visions of middle east:the history and politics of orientalism, Cambridge, Cambridge university press.