زمینه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تبیین مداخله انگلستان در بلوچستان ایران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

هدف این مقاله بررسی ابعاد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مداخله انگلستان در مناطق بلوچ‌نشین ایران در ۱۹۱۶ در جریان جنگ جهانی نخست است. کتاب مهاجمان سرحد ژنرال رجینالد دایر فرمانده عملیات نظامی انگلستان در رویارویی با سرداران بلوچ ایرانی تنها شرح مفصل بجای مانده از این رویداد مهم محلی در ایران است. بااین‌همه روایت دایر تصویر کاملی از این رویارویی‌ها به دست نداده و پرسش‌های زیادی را درباره این رویداد و زمینه‌ها و پیامدهای آن بجای می‌گذارد. آگاهی درست از این امر تنها با کنکاش پیرامون زمینه‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی آن امکان‌پذیر است. هدف این پژوهش تلاش در جهت روشن کردن این ابعاد سه‌گانه زمینه‌های رویارویی سرداران بلوچ با انگلیسی‌ها و نیروهای نظامیان است. نویسنده بران است که مبارزات سرداران بلوچ ایرانی با استعمار انگلستان در چهارچوب درک رابطه و هماهنگی آن‌ها با نخبگان سیاسی مشروطه‌خواه و استقلال‌طلب ایران در سطح ملی، تأثیر فتواهای جهاد علیه متفقین در منطقه بر مبارزات آن‌ها در سطح منطقه‌ای و بهره‌گیری انگلستان از ابزار ارتباط آلمان‌ها با بلوچ‌های ایران که چندان واقعی نبود در سطح بین‌المللی قابل‌فهم است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، حمید (۱۳۸۸) «نظام جهانی و انقلاب مشروطه ایران»، در ایران و سیاست جهانی در آغاز قرن بیستم، به کوشش منیر قادری و زیر نظر داریوش رحمانیان. تهران: موسسه خانه کتاب.
افشار سیستانی، ایرج (۱۳۶۶). مقدمه‌ای بر شناخت ایل‌ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران، جلد دوم. تهران: مؤلف.
الله بخش، احمد و شه بخش، عظیم (۱۳۹۱) «مقاومت طوایف بلوچ در برابر قوای انگلیس» (جنگ گورستانی 1916). در ایران و استعمار انگلیس.: مجموعه مقالات و سخنرانی‌ها. جلد اول. تهران: مرکز مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
ایرانپور، محمد (1393) کرمان در نهضت مشروطیت. تهران: انتشارات استان.
بزرگزاده، عبدالباسط و نورالنسا ملازاده، (1384) زندگی و نهضت و مبارزات مولانا عبداله سربازی. تهران. نشر احسان.
دایر، رجینالد (۱۳۷۸) مهاجمان سرحد: رویارویی سرداران بلوچ ایرانی با انگلستان. ترجمه حمید احمدی. تهران. نشر نی.
دهانی، اسماعیل (۱۳۹۵). «مدافعان سرحد».http://www.history87.ir/modafean-sarhad-2/
‌ ذوقی، ای‍رج (۱۳۶۸) ت‍آری‍خ روابط سی‍اس‍ی ای‍ران و ق‍درت‍ه‍ای ب‍زرگ، ۱۹۲۵ –۱۹۰۰. تهران: پاژنگ.
جمالزهی کمال‌آبادی، حمید و منصور مراد زهی (1395) «بیگانه نیری و مبارزه علمای بلوچ با استعمار انگلیس» در مجموعه چکیده مقالات همایشی یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچستان علیه استعمار انگلستان. زاهدان ۲۵۰۲۴ آذر ۱۳۹۵.
رحمانی، علی (۱۳۸۰). «جایگاه ایران در استراتژی آلمان»، در صفا اخوان، ایران در جنگ جهانی اول. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
الرهیمی، عبدالحلیم (1375). تاریخ حرکت اسلامی در عراق، ترجمه محمد نبی ابراهیمی. تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
ریگی درخشان، نادر (۱۳۷۸). مدافعان سرحد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
زند مقدم، محمود (1371). حکایت بلوچ (کردها، انگلیس‌ها، بلوچ‌ها). کتاب دوم. تهران. چاپ کاروان.
صابری، شیدا (1395)." از حاشیه شرق تا حاشیه غرب ایران: حس همبستگی طوایف بلوچ با قیام شیخ محمد خیابانی در انگلیس ستیزی". مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
صابری، شیدا (1395)." از حاشیه شرق تا حاشیه غرب ایران: حس همبستگی طوایف بلوچ با قیام شیخ محمد خیابانی در انگلیس ستیزی". مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
صالحی، نصرالله (1380)، «جنگ جهانی اول و واکنش علمای ایران مقیم عراق»، در ایران و جنگ جهانی اول.
علوی (1392) علما بلوچستان و مبارزه با استعمار انگلیس: ورود مذهب به حرکات ضد استعماری در بلوچستان. گاه نوشته‌های علوی.http://880835512.blogfa.com/post/20
علوی، نصرت خاتون (1395). «بررسی نقش علما و روحانیون بلوچ علیه استبداد و استعمار در بلوچستان»، مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
عنایت، حمید (۱۳۶۳)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: خوارزمی.
قلیزاده، محمدرضا و علی شهوند (۱۳۹۵) «بازخوانی چگونگی تبدیل تهدید رقابت قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی اول به فرصت گرایی و وحدت مذاهب اسلامی در فارس و بلوچستان»، مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
کاووسی، نصرالله و محمدحسن صالحی (1375). جهادیه (فتاوی جهادیه علما و مراجع نظام در جنگ جهانی اول). تهران: دفتر مطالبات سیاسی و بین‌المللی.
لوفت، چی. پی (1380). «حیات بریتانیا در شرق ایران طی جنگ جهانی اول»، ترجمه مریم بهرامیان در ایران و جنگ جهانی اول، به کوشش صفا اخوان. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه.
مایر، نیدراسکارفن (1363). زیر آفتاب سوزان ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: نشر تاریخ ایران.
مشیرالحسن، احمد (1367). جنبش‌های اسلامی و گرایش‌های قومی در مستعمره هند. ترجمه حسن لاهوتی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های استان قدس.
مرادی، مسعود و عنایت امیری (۱۳۹۵) «تأثیر اندیشه جهاد در بسیج نیروهای مردمی بلوچ بر ضد استعمار انگلیس در 1916»، مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
م‍یک‍وش، داگ‍وبرت ف‍ن (۱۳۷۵). واس‍موس ل‍ورنس آلمانی. ت‍رجم‍ه فرشته اعظم می‍رف‍خرأیی. تهران: نویسا.
ندیم، محسن و نورایی حسین (1395). «نقش علمای مذهبی بلوچستان در مبارزه با استعمار»، مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
نورایی، حسین و جعفر شریفی جاوید (۱۳۹۵)، «تأثیر مدرسه دیوبندی بر مبارزه مردم بلوچستان با استعمار انگلیس»، مقاله ارائه‌شده در همایش یکصدمین سالگرد مبارزات مردم بلوچ علیه استعمار انگلیس. زاهدان، ۲۵-۲۴ آذر ۱۳۹۵.
وثوقی، سیدمحمدباقر (1380)، » آیت اله سید عبدالحسین لاری و جنگ جهانی اول »، در ایران و جنگ جهانی اول.
 
Atabaki, Touraj (2006), “Pan-Turkism and Iranian Nationalism” in Atabaki, Touraj, Ed., Iran and the First World War: Battleground for the Great powers, London: I.B. Touris.
Ettehadiyyeh, Mansoureh (2006). “The Iranian Provisional Government,” in Atabaki, Touraj, ed
FO (1917). Situation in Persian Baluchistan: Despatch by Sir John Ramsay to Foreign Secretary, Government of India. 27/2/17 FO 371/2986.
Gould, B.J. (1916). B.J. Gould to Foreign Secretary in India. No. 90. 7/10/20, L/S/P &/16/748.
IOR (1916).Lieutenant E.C. Withers to Chief of general Staff, 6/5/16, IOR L/P & S/10/475.
Karapat, Kemal H. (2011). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. London: Oxford University Press.
London Gazette (1917). Supplement. October 31, 1127.
Moberly, Frederick James (1987). Operations in Persia, 1914 – 1919. London: ‌Her Majesty's Stationery office,
Sistan & Kian Diary (1915).16/1/1915, IOR, L/p & S/ 10/210.
Sykes, Christopher (1936). Was muss, the German Lawrence? London, New York, Toronto: ‌Longmans, Green and co.