تبیین حکومت خوانین بختیاری در کرمان و بلوچستان (1342-1330 ق)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه جیرفت

2 دانشیار دانشگاه شیراز

چکیده

وابستگی به خاندان قاجار از مهم‌ترین معیارهای انتخاب حکام ایالات در دوره قاجاریه بود، در تعیین حکام کرمان نیز این معیار لحاظ می‌شد. علیرغم این، دو خاندان غیر قاجاری یعنی خاندان وکیل‌الملکی و بختیاری خارج ازاین‌رویه مرسوم در این دوره به حکومت کرمان و بلوچستان رسیدند. خوانین بختیاری بین سنوات 1912 م/1330 ق تا سال 1923 م/1342 ق در کرمان مصدر کار بودند. پژوهش پیش رو با روش توصیفی – تحلیلی و با بررسی اسناد، منابع تاریخ محلی کرمان، تاریخ محلی بختیاری و مطالعات جدید در پی پاسخی برای این پرسش است که بختیاری‌ها بر اساس چه انگیزه‌ها و اهدافی به حکومت کرمان تعیین شدند؟ یافته‌های پژوهش حاکی است که دو خاندان غیر قاجاری یعنی خاندان وکیل‌الملکی و خاندان بختیاری 28 سال، و بیش از 20 درصد از 135 سال طول مدت حکومت کرمان در دوره قاجار را، حکومت کردند. مدت‌زمان حکومت بختیاری‌ها در کرمان 66/6 درصد کل میزان حکومت در دوره قاجار بود. حکام بختیاری کرمان وابستگی زیادی به انگلستان داشتند و به قدرت رسیدن آن‌ها در کرمان مبتنی بر اعمال‌نفوذ انگلستان بود. تعیین آنان به حکومت کرمان و بلوچستان نقش مهمی در بازیابی قدرت مورد تهدید انگلستان در سال‌های منتهی به جنگ جهانی اول در این منطقه داشت.

کلیدواژه‌ها


احمدی کرمانی. یحیی (1386). فرماندهان کرمان. تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علم.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات زمینه.
امان، دیتر (1367). بختیاری‌ها: عشایر کوه‌نشین ایران در پویه تاریخ. ترجمه سید محسن محسنیان. مشهد: آستان قدس رضوی.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (2535). وادی هفت‌واد. تهران: انجمن آثار ملی.
برادفورد، جی. مارتین (1368). تاریخ روابط ایران و آلمان. ترجمه پیمان آزاد – علی امید. چاپ اول. تهران: موسسه پیک ترجمه و نشر.
بیات، کاوه (1369). ایران و جنگ جهانی اول، اسناد وزارت امور خارجه. چاپ اول. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
بیگدلی. علی (1370). «رقابت‌های آلمان و انگلیس در ایران طی جنگ جهانی اول». پژوهشنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، شماره ۳ و ۴، بهار ۱۳۷۰.
بیگدلی، علی و رضا صحت منش (1394). شالبافی کرمان در دوره قاجار (1296-1209). مجله پژوهش‌های تاریخی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال پنجاه و یکم. دوره جدید. سال هفتم. ش اول (پیاپی 25). بهار 1394. 18-1.
پاولویچ، م. تریا، و. ایرانسکی، س (1357). سه مقاله درباره انقلاب مشروطه ایران. ترجمه م. هوشیار. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.
حسینی، مطهره (1389)، بختیاری‌ها در اصفهان، چرائی و چگونگی افتادن اصفهان به دست ایل بختیاری در جریان انقلاب مشروطه. اطلاعات سیاسی – اقتصادی، ش 275، 276. مرداد و شهریور 1389، 179-166.
دالمانی، هانری رنه (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. ترجمه و نگارش فره‌وشی (مترجم همایون). تهران: ابن‌سینا و امیرکبیر.
دیگار، ژان پیر، برنار هورکاد و یان ریشار (1378). ایران در قرن بیستم. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. چاپ دوم. تهران: نشر البرز.
رابینو، لوئی (1363). دیپلمات‌ها و کنسول‌های انگلیس در ایران. ترجمه غلامحسین میرزا صالح. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
رایت، دنیس (1368)، ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه کریم امامی، چاپ دوم، تهران: نشر نو با همکاری انتشارات زمینه.
سایکس، سرپرسی مولزورث (1336). سفرنامه سایکس، ترجمه حسین سعادت نوری، چاپ دوم، تهران: ابن‌سینا.
_________________(1389). تاریخ ایران. ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی. ج 2. چاپ هشتم. تهران: دنیای کتاب.
سپهر، مورخ‌الدوله (1362). ایران در جنگ بزرگ 1918-1914. تهران: ادیب.
سردار ظفر بختیاری (1362). یادداشت‌ها و خاطرات سردار ظفر بختیاری. چاپ اول. تهران: انتشارات یساولی (فرهنگسرا)
سفیری، فلوریدا (1364)، پلیس جنوب ایران، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
سیری در قلمرو بختیاری و عشایر خوزستان (1371). گزارشات منتشرنشده‌ای از: سر اوستن هنری لایارد، مادام بیشوپ، لینچ، ویلسون. ترجمه و حواشی از مهراب امیری. چاپ اول. تهران: فرهنگسرا.
سینائی، عطاءالله (1386)، انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی پیوستن خان‌های بختیاری به مشروطه‌خواهان، مجله مطالعات ملی، ش 29. بهار 1386، 160-139.
علیقلی خان سردار اسعد و عبدالحسین‌خان لسان‌السلطنه سپهر (1386). تاریخ بختیاری «خلاصه‌الاعصار فی تاریخ‌البختیار». به اهتمام جمشید کیانفر. چاپ سوم. تهران: انتشارات اساطیر.
عین‌السلطنه قهرمان‌میرزا (1374). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، 10 جلد. تهران: اساطیر.
غفارپور، بختیار (1385)، بختیاری‌ها، مشروطیت، وحدت و تفرقه ایلی، گنجینه اسناد، ش 62، تابستان 1385، 176-168.
فرمانفرمائیان، مهرماه (1377). زندگینامه عبدالحسین میرزا فرمانفرما، 2 جلد، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.
قاسمی، ابوالفضل (1354). الیگارشی یا خاندان‌های حکومتگر ایران 2 خاندان اسفندیاری. چاپ اول، تهران: انتشارات رز.
قربان‌پور دشتکی، خدابخش (1390). انگلیس و بختیاری 1925-1896 م. چاپ اول. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
کاووسی عراقی، محمدحسن (1382)، فهرست اسناد مکمل قاجاریه، تهیه و تنظیم محمدحسن کاووسی عراقی، جلدهای 38-31، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت خارجه.
کتاب آبی، گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران (1362)، به کوشش و ویراستاری احمد بشیری، 8 جلد، چاپ دوم، تهران: نشر نو.
کرزن، جرج. ن (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. ج 2. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
کولاگینا، لودمیلا (1359). استیلای امپریالیسم بر ایران. ترجمه سیروس ایزدی. چاپ اول. تهران: انتشارات علم.
گرانتفسکی، ا. آ. و دیگران (1389). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز. ترجمه کیخسرو کشاورزی. چاپ سوم. تهران: مروارید.
لنزوسکی، جورج (2536). رقابت روسیه و غرب در ایران. ترجمه اسماعیل رائین. چاپ دوم. تهران: انتشارات جاویدان.
لیتن، ویلهلم (1368). خاطرات لیتن سرکنسول آلمان در تبریز دراثنای جنگ جهانی اول. ترجمه پرویز صدری. چاپ اول. تهران: نشر ایرانشهر.
مجتهدزاده، پیروز (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، مترجم حمیدرضا ملک محمدی نوری، چاپ اول، تهران: شیرازه.
محمود، محمود (1353). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، ج 8. چاپ چهارم. تهران: انتشارات اقبال.
مرادی خلج، محمدمهدی و رضا صحت منش (1394). بسترهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی وقایع کرمان و بازتاب آن در انقلاب مشروطه. فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س). سال بیست و پنجم. دوره جدید. ش 18 پیاپی 118. زمستان 1394. 246- 215.
مسعود میرزا ظل‌السلطان (1368). خاطرات ظل‌السلطان. به کوشش حسین خدیو جم. 3 جلد. چاپ اول. تهران: انتشارات اساطیر.
میرزائی دره‌شوری، غلامرضا (1373). بختیاری‌ها و قاجاریه. شهرکرد: انتشارات ایل.
نیدرمایر، اسکارفن (1363). زیر آفتاب سوزان ایران. مترجم کیکاووس جهانداری. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
نیکتین، موسیو. ب (2536). خاطرات و سفرنامه. ترجمه علی‌محمد فره‌وشی. چاپ دوم. تهران: کانون معرفت.
نیلستروم، گوستاو (1389). جنگ جهانی اول و فارس، خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم در سال‌های 1915 تا 1918 م از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول. مترجم افشین پرتو. چاپ اول. تهران: نشر آبادبوم.
وزیری کرمانی، احمدعلی خان (1364). تاریخ کرمان (سالاریه). تصحیح باستانی پاریزی. چاپ سوم. تهران: نشر علمی.
هاردینگ، سر آرتور (1370). خاطرات سیاسی سر آرتور هاردینگ. ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی. چاپ اول. تهران: موسسه کیهان.
Landor, Arnold Henry savage (1903). across coveted lands, or a journey from flushing to Calcutta overland. Vol 1. New York: Charles Scribner sons.
 
اسناد
سازمان اسناد ملی، شماره بازیابی سند 158-293، سند شماره 2، 1328 ق.
سازمان اسناد ملی، شماره بازیابی سند 1042-293، سند شماره 4، 1328 ق.
سازمان اسناد ملی، شماره بازیابی سند 28777-240، سند شماره 3، 1332 ق.
خسروزاده، سیروان (1392). اسناد پارلمانی انگلستان (8) تبریز 1887-1885 م. مجله اسناد بهارستان. دوره جدیدش سوم. پاییز و زمستان. 135-123.
diplomatic and consular reports Persia, (1915), no 5482 annual series, report for the year 1913-1914, on the trade of the Kerman consular district, London: Harrison and sons.