بازتاب فضای سیاسی-اجتماعی حیات استرآبادی در تاریخ‌ جهانگشای نادری

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشگاه پیام نور بیرجند

2 دانشیار تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ دانشکاه فردوسی مشهد

3 دانشیار تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

چکیده

کتاب تاریخ جهانگشای نادری تألیف میرزا مهدی­خان استرآبادی یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ­نگاری سلسله­ای عصر افشاریه است. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی می­کوشد که از طریق مطالعه شاخصه­های بینشی و روشی استرآبادی در نگارش تاریخ جهانگشای نادری، چگونگی بازتاب فضای سیاسی-اجتماعی حیات مورخ را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. در قلمرو تاریخ­نگاری و نقد تاریخی توجه به بینش و روش مورخ امری ضروری است. بینش و روش در تاریخ­نگاری دو مقوله تفکیک‌ناپذیر و مرتبط با یکدیگرند. شناخت مورخ و اثر تاریخ­نگارانه­ی او مبنای شناخت زمانه­ اوست و فهم متون تاریخ­نگارانه در هر عصری مستلزم شناخت عناصر روشی و بینش حاکم بر متن تاریخی است. در واکاوی بینش استرآبادی در جهانگشا به گرایش­ها، باورها و تمایلات اثرگذار مورخ در چند محور مشیت گرایی، نخبه­گرایی، بینش­ مذهبی، اجتماعی و انتقادی پرداخته‌شده است. در بررسی روش استرآبادی در جهانگشا، مؤلفه­هایی که در مباحث روش­شناختی مدنظر قرار می­گیرد، نظیر ویژگی­های سبکی، منابع مورداستفاده مورخ و عواملی ازاین‌دست مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته است. دستاوردهای این پژوهش نشان می­دهد که در پیدایی و نگارش تاریخ جهانگشای نادری، عواملی چون بافت و موقعیت اجتماعی و سیاسی حیات استرآبادی و گرایش­های فردی مؤلف در کنار ویژگی­های زبانی در پرتو شرایط و موقعیت زمانه بر بینش و روش تاریخ­نگارانه­ی متون این عصر تأثیر گذارده است.

کلیدواژه‌ها


آبوزرن، د(1389)، چگونه زندگی‌نامه بنویسیم، ترجمه محسن سلیمانی، تهران: سوره مهر.
ادواردز، پل (1375)، فلسفه تاریخ، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
استرآبادی، میرزا مهدی‌خان(1387)، تاریخ جهانگشای نادری، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.
استرآبادی، میرزا مهدی‌خان(1378)، دره نادره، تصحیح سید جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
استرآبادی، میرزا مهدی‌(1282)، منشآت، نسخه چاپ سنگی کتابخانه ملی، ش6680، کاتب عباسعلی تفرشی، بی‌جا: بی‌نا.
اشرافیان، آرونوا(2536)، دولت نادرشاه افشار، ترجمه حمید امین، تهران: شبگیر.
آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن(1348)، الذریعه، تصحیح جعفر عاملی،بیروت.
بازن، پادری(1340)، نامه‌های ‌طبیب ‌نادرشاه، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: یغما.
باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم(1344)، خاتون هفت قلعه، تهران: دهخدا.
بامداد، مهدی(1347)، شرح‌حال رجال ایران، تهران: زوار.
بیهقی، ابوالفضل(1375)، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
تبریزی‌اصفهانی، ابوطالب(1343)، خلاصه‌الافکار، تهران: انجمن آثار ملی.
تجلی‌بخش، سروش(1346)، نادرشاه، تهران، تهران: ابن‌سینا.
تهرانی، محمدشفیع(1349)، تاریخ ‌نادرشاهی، به اهتمام رضا شعبانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جعفریان، رسول(1374)، «نادرشاه و مسئله تقریب»، فلسفه و کلام، ش 62، 138-156.
حزین، محمدعلی(1350)، تاریخ و سفرنامه حزین، تصحیح بیژن ترقی، تهران: خیام.
ذبیحی، مسیح(1348)، استرآبادنامه، با همکاری ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: امیرکبیر.
رجبلو، قنبرعلی(1384)، «نقش و جایگاه کارکرد و شیوه‌های بررسی متن فرمان مشروطیت با توجه به شاخص‌های تحلیل گفتمان»، مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش55، 45-72.
زرین‌کوب، عبدالحسین(1370)، تاریخ در ترازو، تهران: امیرکبیر.
سهیلی خوانساری، احمد(1377)، «زندگی میرزا مهدی خان استرآبادی»، توشه، س1، ش 1، 23-26.
شعبانی، رضا(1373)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، تهران: قومس.
شعبانی، رضا(1349)، «سیاست مذهبی نادر»، ادبیات و زبان‌ها، ش 81، 1132-1156.
شعبانی، رضا(1362)، «نقدی بر کتاب دولت نادرشاه»، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 20-25.
صدیق هندی، سید محمد(1390)، تذکره‌صبح‌گلشن، تصحیح مجتبی برزآبادی فراهانی، تهران: اوستا فراهانی.
فریزر، جیمزبیلی(1393)، تاریخ‌نادرشاه، ترجمه ابوالقاسم ناصرالملک، تهران: پاسارگاد.
قدوسی، محمدحسین(1387)، نادرنامه، تهران: دنیای‌کتاب.
کارلایل، توماس(1367)، قهرمان‌پرستی و قهرمانی در تاریخ، تهران: انتشارات علمی.
کالینگوود، جورج(1389)، مفهوم کلی تاریخ، ترجمه علی‌اکبر مهدیان، تهران: آمه.
کسروی، احمد(بی‌تا)، نادرشاه، بی‌جا: بی‌نا.
لکهارت، لارنس(1331)، تاریخ نادرشاه، ترجمه مشفق همدانی، تهران: ابن‌سینا.
مرعشی‌حسینی، محمدخلیل(1328)، مجمع‌التواریخ،  به اهتمام عباس اقبال، تهران: اقبال.
مروی، محمدکاظم(1374)، تاریخ عالم‌آرای نادری، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: نشر علمی.
مطهری، مرتضی(1368)، نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، تهران: صدرا.
معینی، اسدالله(1344)، جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
ملائی‌توانی، علیرضا(1388)، «اصول و مبانی سرگذشت‌نگاری»، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه‌الزهراء، س 19، ش 3، پاییز، 141-165.
موسوی‌اصفهانی، محمدصادق(1317)، تاریخ‌گیتی‌گشا، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
میراث اسلامی ایران(1374)، به کوشش رسول جعفریان، قم: کتابخانه حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی (ره).
میثمی، جولی اسکات(1391)، تاریخ‌نگاری فارسی، ترجمه محمد دهقانی، تهران: ماهی.
میرفخرایی، حسین(1386)، نقد نثر فارسی دوره مغول، تهران: ثالث.
نصیری، محمدرضا(1364)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه گیلان.
نوایی، عبدالحسین(1368)، نادرشاه و بازماندگانش، تهران: زرین.
واله داغستانی، علیقلی‌خان(1391)، تذکره ریاض‌الشعراء، تصحیح ابوالقاسم رادفر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
هدایت، رضا قلی‌خان(1336)، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: پیروز.
هدایت، رضا قلی‌خان(1339)، روضه‌الصفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
 
 Ernest Tucker,(2006),  Nadir Shah's Quest for Legitimacy in Post-Safavid Iran Hardcover 150 pages (4 October 2006) Publisher: University Press of Florida.
. C.A. Story,( 1972 ) Persian Literature, London, P. 322