تحلیلی بر بازتاب چرایی و چگونگی ابعاد و وجوه اعمال قدرت سیاسی شاه عباس در روایت‌های سفرنامه نویسان عصر صفوی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

 سفرنامه‌های دوره‌ی صفوی، در کنار بازتاب ابعاد و وجوه متنوعی از حیات اجتماعی- سیاسی ایران عصر صفوی، روایتی پراهمیت و البته متمایز از چگونگی اعمال قدرت سیاسی در دوره‌ی شاه عباس به دست می‌دهند که دارای مولفه‌های قابل تاملی‌ست. روایت سفرنامه‌نویسان، نشان می‌دهد که مرکزیت بخشیدن به شاه در یک نظام سیاسی شاه محور، در کنار تضعیف کانون‌های دیگر قدرت، چگونه می‌تواند رویکردهای پیشین را در جهت ارائه‌ی تجربه‌ای متمایز از سیاست‌ورزی و اعمال قدرت سیاسی متحول سازد و نیروهای موجود را در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر به تحرک وادارد. همچنین تحلیل محتوای روایت‌های سفرنامه‌نویسان نشان می‌دهد که الگوی مورد نظر شاه عباس در مسیر اعمال قدرت که آمیزه‌ای از کنش‌های مذهبی، سیاسی و اقتصادی بود، هم ریشه در سنت‌های پیشین سیاست و اعمال قدرت در ایران داشت و هم در خود، برخی اقتضائات نوین را جای داده بود که حاصل تحولات عمیق در نظام بین‌الملل بود. بنابرآن‌چه آمد؛ در این پژوهش تلاش بر این است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، ابتدا تاملی در ساختار قدرت و سیاست در دوره صفویه صورت بگیرد و آنگاه با تحلیل محتوای سفرنامه‌های این دوره، تبیین مناسبی از چرخش سیاست و قدرت در دوره‌ی شاه عباس به دست داده شود.
کلید واژه‌ها: عصرصفویه، حکومت، قدرت، شاه عباس اول، سفرنامه‌ها.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اولئاریوس، آدام (1385)، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، تهران، انتشارات ابتکار.
بـاربارو، جوزافا و دیگران‌ (1381)، سفرنامه‌های‌ ونیزیان‌ در ایران، تـرجمه: مـنوچهر امیری، تهران: خوارزمی‌.
تـاورنیه، ژان باتیست (1383) سفرنامه تـاورنیه، تـرجمه حمید ارباب شیرانی، تـهران، نـیلوفر.
تکتا نـدرفن ، دریابـل ژرژ (١٣٥١). ایتـر پرسیکم ، ترجمه محمود تـفضلی، تهران ، بنیاد فرهنگ ایران‌ .
جعفریان، رسول (1370)، دین و سیاست ‌‌در‌ دوره صفوی، قم، انـصاریان.
دلاواله، پیـترو (1384)، سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه شعاع‌ الدین شفا‌، چ دوم‌، تهران‌، علمی و فرهنگی.
دولیه دلاند، آندره (1355)، زیبایی‌های ایران، ترجمه محسن صبا، تهران: انجمن دوستداران‌ کتاب‌.
دهـباشی، عـلی (به کوشش)،(1362)، سفرنامه برادران شـرلی، تـرجمه آوانس، تهران، نگاه.
 سانسون (1346)، سفرنامه سانسون، تـرجمه: تـقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا.
سیلوا ای فیگوئروآ، دن گارسیا (1363)، سفرنامه دن گارسیا دسـیلوا فـیگوئروا، سـفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اوّل، ترجمه‌: غلامرضا‌ سمیعی، تهران: نو.
سیوری، راجر (1387)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، چ هفدهم، تهران، مرکز.
سیاحت‌نامه شـاردن (1345) تـرجمه محمد عـباسی، تـهران، امـیرکبیر.
صفا، ذبیح ا... (۱۳۴۶) آیین شاهنشاهی‌ . ‌‌تهران‌ : انتشارات دانشگاه تهران .
طباطبایی ، سید جـواد (1384) دیباچه ای بر نظریه انحطاط ایران . جلد اول ، تهران : نگاه معاصر.
 کارری، جملی (1348)، سفرنامه کارری، ترجمه: عباس نخجوانی‌ و عبدالعلی‌ کـارنگ، تـبریز: اداره کل فرهنگ‌ و هنر‌ آذربایجان‌ شرقی.
کاتف، فدت آفاناس یوویچ (2536)، سفرنامه کاتف، ترجمه و تصحیح محمد صادق همایونفر، تهران، انتشارات کتابخانه ملی.
کرویس ، دیرک وان در (۱۳۸۰) شاردن و ایران، تـرجمه حـمز اخـوان تقوی‌، تهران‌ : نشر و پژوهش فروزان روز.
کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه کمپفر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارت خوارزمی‌، دوم‌.
کندی ادی، سموئیل (۱۳۸۱) آیین شهریاری در شرق، ترجمه فریدون بدره ای، چاپ دوم . تهران : انتشارات علمی و فرهنگی .
لمبتون، آن،(1379)، نظریه دولت در ایران، گردآوری و ترجمه: چنگیز پهلوان، تهران، نشر گیو
مومنی، محسن و علی اکبر کجباف (1391)، تاثیر ناهشیار جمعی در استبداد حکومت صفویه از دیدگاه شاردن، پژوهش های تاریخی ایران و اسلام » بهار و تابستان - شماره 10
ممبره، میکله، (1393)سفرنامه میکله ممبره، مترجم ساسان طهماسبی، تهران، انتشارات یکتا پژوهش.
ماهرویان، هـوشنگ (١٣٨١)، تبارشناسی استبداد ایرانی‌ ما، تهران : نشر بازتاب نگار.
 محمود‌، محمود (1353)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس‌ در قرن 19، 8 جلدی‌، ج اوّل‌، تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکا‌،
وینـست ، اندرو (۱۳۷۱) نظریه های دولت . ترجمه حسین بشریه . تهران : نشر نی .
هالیدی ، فرد (١٣٥٨)، دیکتاتوری و توسعه سرمایه داری در ایران، تـرجمه فـضل الله نیک آئین، تهران : نشر امیرکبیر.
همایون‌ کاتوزیان‌، محمدعلی‌ (١٣٧٢)، اقتصاد سـیاسـی ایران، تـرجمه‌ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی ، تهران : نـشر مـرکز
هـمــایون کـاتوزیــان، مـحمـدعلی (١٣٧٩)،دولــت و جامعه  در‌ ایــران : انقراض قـاجار و اسـتقرار پهلوی ، ترجمه‌ حسـن افشـار، تهـران.
-           Savory, Roger, "Relations between the Safavid State and its Non-Muslim Minorities", Islam and Christian-Muslim Relations, 2003.
-           Jackson, Peter and Laurence Lockhart, The Cambridge history of Iran.2006.
-           The Timurid and Safavid periods, Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
-           Matthee, Rudi, Was Safavid Iran an Empire?, Journal of the Economic and Social History of the Orien, 2010.
-           Gani, Sirus, Iran and the West: A Critical Bibliography, NewYork: Kegan Paul, 1987.
-           Cotterell, Arthur, Asia: A Concise History, Singapore: John Wiley and sons (Asia) Pte. Ltd, 2011.