سیاست صلح‌طلبی صفویان دربرابر دولت عثمانی در سده دهم هجری (با تکیه‌ بر متن مکاتبات و نقش مذهب بر این سیاست)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه لرستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ، خرم آباد، ایران

2 استادیارگروه تاریخ دانشگاه کردستان

3 دانشجوی دکترای تاریخ اسلام دانشگاه لرستان

چکیده

یکی از جنبه‌های مهم روابط صفویان و عثمانی در کنار حالت دشمنی و ستیزه‌جویانه، روابط مسالمت‌آمیز بود که از آن به صلح‌طلبی یا صلح‌دوستی نیز تعبیر می‌شود. در اندیشه سیاست خارجی صفویان، صلح بر جنگ مقدم بود و سیاست نظامی، مبتنی بر ضرورت‌هایی بود که رخ می‌داد. هدف اصلی مقاله حاضر، بررسی سیاست صلح‌طلبی صفویان در سده دهم هجری/شانزدهم میلادی دربرابر دولت عثمانی و علل آن، با تکیه بر متن مکاتبات و معاهدات سیاسی طرفین و نقش مذهب بر این سیاست است که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده‌است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که دولت صفوی به‌عنوان یک دولت اسلامی با ایدئولوژی‌شیعی، مبنای روابط خارجی خود را با همسایگان (به‌ویژه دولت عثمانی) براساس اصل صلح و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و نیز پای‌بندی به قراردادها و پیمان‌های منعقده با آن‌ها گذاشت و تا زمانی که ضرورت نداشت به جنگ مبادرت نمی‌ورزید. این سیاست صلح-دوستی صفویان، متأثر از آموزه‌های دینی در ضرورت رابطه صلح و دوستی میان مسلمانان و وفای‌به عهد و پیمان بود و البته واقعیت‌های پیرامونی و توان و امکانات موجود آنها در اتخاذ این رویکرد مؤثر بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقابخشی، علی (1379)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.
ابوبکربن عبدالله (1387)، تاریخ عثمان پاشا (شرح یورش عثمانی به قفقاز و آذربایجان و تصرف تبریز) 996- 993 ق، به‌کوشش یونس زیرک، ترجمه نصرالله صالحی، تهران، طهوری.
ارفعی، عالیه و محمود مسائلی (1371)، جنگ و صلح از دیدگاه حقوق و روابط بین‌الملل، تهران، وزارت امور خارجه.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، به‌کوشش رسول جعفریان، قم، دلیل.
استرآبادی، حسن‌بن مرتضی حسینی (1366)، از شیخ صفی تا شاه صفی از تاریخ سلطانی، به‌اهتمام احسان اشراقی، تهران، علمی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1364)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
افوشته‌ای نطنزی، محمود (1373)، نقاوه‌الآثار فی ذکرالاخیار، به‌اهتمام احسان اشراقی، تهران، علمی و فرهنگی.
امینی هروی، امیرصدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اوزون چارشلی، اسماعیل‌حقی (1370)، تاریخ عثمانی، ج 2، ترجمه وهاب ولی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ایواغلی، حیدربن ابوالقاسم، مجمع‌الانشاء= جامعه مراسلات اولوالالباب، نسخه خطی شماره 1071، تهران، کتابخانه ملی.
بدلیسی، حکیم‌الدین ادریس، سلیم‌نامه، نسخه خطی، موزه بریتانیا، ش 24960-Add.
بدلیسی، شرف‌خان (1377)، شرفنامه: تاریخ مفصل کردستان، به‌اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف، تهران، اساطیر.
برزنونی، محمدعلی (پاییز و زمستان 1384)، «اسلام اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، حقوق بین‌المللی، دوره 22، ش 33: 73-157.
برکوویچ، جاکوب و دیگران (بهار 1378)، «برخی مسائل نظری و روندهای تجربی در مطالعه میانجی‌گری موفق در روابط بین‌الملل»، ترجمه محمدجعفر جوادی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، ش 43: 105-131.
پارسادوست، منوچهر (1377)، شاه تهماسب اول، تهران، انتشار.
پچوی، ابراهیم (1283)، تاریخ پچوی، استانبول، دارالصناعه عامره.
پورگشتال، یوزف فون هامر (1367)، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی‌آبادی، به‌اهتمام جمشید کیان‌فر، تهران، زرین.
ثابتیان، ذبیح‌الله (1343)، اسناد و نامه‌های تاریخی دوره صفویه، تهران، ابن‌سینا.
جنابدی، میرزابیگ حسن (1378)، روضه‌الصفویه، به‌کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جنکینسون، آنتونی (1396)، سفرنامه، در: سفرنامه‌های انگلیسی‌ها در ایران، ترجمه ساسان طهماسبی، قم، مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک.
جوادی ارجمند، محمدجعفر و مهدی متین‌جاوید (بهار 1387)، «بررسی نقش حل‌وفصل منازعه در روابط بین‌الملل»، سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، دوره 38، ش 1: 15-38.
خواندمیر، امیرمحمود (1370)، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمدعلی جراحی، تهران، گستره.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1353)، تاریخ حبیب‌السیر، تصحیح زیرنظر محمد دبیرسیاقی، چ 2، تهران، خیام.
خورشاه‌بن قبادالحسینی (1379)، تاریخ ایلچی نظام‌شاه، تصحیح محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‌دا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
دالساندری، وینچنتو (1381)، سفرنامه، در: سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، چ 2، تهران، خوارزمی.
روملو، حسن‌بیگ (1384)، احسن‌التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر.
ریاحی، محمدامین (1368)، سفارتنامه‌های ایران: گزارش‌های مسافرت و مأموریت سفیران عثمانی در ایران، تهران، توس.
ساری‌کایا، م. صفوت (1392)، «مناسبات ایران و عثمانی از منظر دین و سیاست»، ترجمه داود وفایی، تاریخ روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی، به‌کوشش نصرالله صالحی، تهران، طهوری، 287- 308.
سلانیکی، مصطفی افندی (1389)، تاریخ سلانیکی، ترجمه از ترکی عثمانی حسن‌بن علی، تصحیح و ترجمه نصرالله صالحی، تهران، طهوری.
شیرازی نویدی، عبدی‌بیگ (1369)، تکملهالاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نی.
صفوی، طهماسب (1363)، تذکره شاه طهماسب، مقدمه امرالله صفری، تهران، شرق.
عالم‌آرای شاه اسماعیل (1384)، تصحیح اصغر منتظرصاحب، چ 2، تهران، علمی و فرهنگی.
عالم‌آرای شاه طهماسب (1370)، به‌کوشش ایرج افشار، بی‌جا، دنیای کتاب.
فریدون‌بیگ، احمد فریدون توقیعی (1274 ق)، منشآت‌السلاطین، استانبول، بی‌نا.
قزوینی، یحیی‌بن عبداللطیف (1386)، لب‌التواریخ، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
قمی، قاضی احمد الحسینی (1383)، خلاصه‌التواریخ، چ 2، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چ 8، تهران: امیرکبیر.
منجم یزدی، کمال‌بن جلال (1397)، زبده‌التواریخ، تحقیق و تصحیح غلامرضا مهدوی راونجی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
منشی، اسکندربیگ (1377)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
منشی قزوینی، بوداق (1378)، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام‌نژاد، تهران، میراث مکتوب.
مؤیدثابتی، علی (1346)، اسناد و نامه‌های تاریخی از اوائل دوره‌های اسلامی تا اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، تهران، طهوری.
نوایی، عبدالحسین (1370)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چ 3، تهران، هما.
نوایی، عبدالحسین (1368 الف)، شاه اسمعیل صفوی (مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی)، چ 2، تهران، ارغوان.
نوایی، عبدالحسین (1368 ب)، شاه طهماسب صفوی، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی، چ 2، تهران، ارغوان.
نوایی، عبدالحسین (1367)، شاه عباس، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی، چ 3، تهران، زرین.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1372)، خلدبرین، به‌کوشش میرهاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ولایتی، علی‌اکبر (1375)، تاریخ روابط خارجی ایران در عهد شاه اسماعیل صفوی، تهران، وزارت امور خارجه.
Allouche, Adel (1983), The origins and development of the Ottoman-Safavid Conflict(1500-1555), Berlin
Asrar, Ahmet (1972), Kanuni Devrinde Osmanlilarin Dini Siyaseti ve Islam, Istanbul.
Kirzioglu, Fahrettin (1976), Osmanlilar,in Kafkas- Elleri,ni Fathi, Ankara, Sevinc Matbaasi.
Kutukoglu, Bekir (1962), Osmanli- Iran Siyasi Munasebetleri 1578-1590, Istanbul, Edebiyat Fakultesi Matbaasi.
Yurdaydinr, H. Gazi (1976), Islam Tarihi Dersleri, Ankara.