زمینه‌های اقتصادی جنبش‌های اجتماعی در طلیطله عصر امویان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

3 استاد گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اقتصاد طلیطله یکی از مولفه‌های قابل توجه در شکل‌گیری و تداوم جنبش‌های اجتماعی و تحرکات اعتراضی مردمان آن شهر در دوره امویان اندلس بوده که بررسی آن با توجه به شرایط خاص طلیطله از نظر سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی، می‌تواند حائز اهمیت باشد. پیشینه پایتختی، موقعیت جغرافیایی، مجاورت طوایف مختلف بومی اسپانیا، بربرها و قبائل عرب مهاجر و مشارکت آنها در اقتصاد شهری و تحرکات اجتماعی، مناسبات پیچیده‌ای را میان این شهر و حاکمیت اموی در قرن دوم و سوم هجری رقم زد. چنانکه طی این دوره، طلیطله شاهد جنبش‌های اعتراضی و شورش‌های پی در پی بوده و نوع برخورد دولت اموی با این تحرکات عمدتا موجب تشدید آنها شده است. در تحقیق حاضر این پرسش محوری که وضعیت اقتصادی و بازار طلیطله، چه تأثیراتی بر شکل‌گیری، تداوم و افول جنبش‌های اعتراضی آن شهر داشته، مورد واکاوی قرار گرفته است. دستاورد تحقیق این است که رونق کشاورزی و بازار طلیطله متأثر از مرکزیت و پیشینه تجاری و سیاسی آن، امکان و انگیزه تقابل با حکومت را برای معترضان فراهم و زمینه جنبش‌های اعتراضی را مهیا ساخته و توقف رونق اقتصادی در دوره‌های خاص، به نسبت در افول جنبش‌ها مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         ابن الأبار البلنسی، محمد بن عبدالله، (1985م) الحلة السیراء، چاپ دوم، تحقیق: حسین مؤنس، قاهره: دارالمعارف.
-         ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا) درر السمط فی خبر السبط، تحقیق: عزالدین عمر موسی، بیروت: دارالغرب الإسلامی.
-         این اثیر، عزالدین علی بن محمد، (1965م) الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
-         ابن حبیب السلمی الأندلسی، عبدالملک، (2008م) کتاب التاریخ، چاپ اول، بیروت: المکتبه العصریه.
-         ابن حیان قرطبی، ابو مروان حیان بن خلف، (1390ق) المقتبس من أنباء الأندلس، تحقیق: محمود علی مکی، قاهره: المجلس الأعلى للشؤون الإسلامیة.
-         ابن خشنی القیروانی الاندلسی، محمد بن حارث، (1415ق) قضاة قرطبه و علماء افریقیه، چاپ دوم، تصحیح: عزت العطار الحسینی، قاهره: مکتبة خانچی.
-         ابن خطیب، لسان الدین محمد بن عبدالله، (2003م) أعمال الأعلام فیمن بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و ما یتعلق بذلک من الکلام، تحقیق: سید کسروی حسن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ــــــــــــــــــــــــــ ، (1424ق) الإحاطة فی أخبار غرناطة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
-         ابن خلدون، ابوزید عبدالرحمن بن محمد، (بی‌تا) العبر و دیوان المبتدأ و الخبر، ریاض: بیت الافکار الدولیه.
-         ابن خمیس المالقی، محمد بن محمد (1420ق) مطلع الأنوار و نزهة البصائر و الأبصار، چاپ اول، تعلیق و تخریج: عبد الله المرابط الترغی، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
-         ابن سعید مغربی اندلسی، علی بن موسی، (1955م) المغرب فی حلى المغرب، چاپ سوم، تحقیق: شوقی ضیف، قاهره: دار المعارف.
-         ابن صاعد اندلسی، صاعد بن احمد، (1376ش) التعریف بطبقات الأمم، تصحیح: غلامرضا جمشید نژاد، تهران: مرکز میراث مکتوب.
-         ابن فرضی، عبدالله بن محمد، (1429ق) تاریخ علماء الأندلس، تحقیق: بشار عواد معروف، تونس: دار الغرب الاسلامی.
-         ابن قوطیه، محمد بن عمر، (1410ق) تاریخ افتتاح الأندلس، چاپ دوم، تحقیق: ابراهیم الأبیاری، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.
-         ابن عذاری المراکشی، أبو عبد الله محمد بن محمد، (1983م) البیان المغرب فی أخبار الأندلس و المغرب، چاپ سوم، بیروت: دارالثقافه.
-         ابن عمیره ضبی، احمد بن یحیی، (1967م) بغیة الملتمس فی تاریخ رجال أهل الأندلس، قاهره: دار الکاتب العربی.
-         ابوالفداء، عماد الدین اسماعیل، (1349ش) تقویم البلدان، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-         ناشناس، (1989م) اخبار مجموعة فی فتح الأندلس و ذکر أمرائها رحمهم الله و الحروب الواقعة بها بینهم، چاپ دوم، تحقیق: ابراهیم ابیاری، قاهره: دار الکتاب المصری.
-         الإدریسی، محمد بن محمد بن عبدالله، (1409ق) نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.
-         اصطخری، ابراهیم بن محمد، (2004م) المسالک و الممالک، تحقیق: محمد جابر حینی، قاهره: الهیئة العامه لقصور الثقافه.
-         باسورث، ادموند کلیفورد، (1371ش) سلسله‌های اسلامی راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمه: فریدون بدره ای، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-         البکری الأندلسی، عبدالله بن عبدالعزیز، (1992م) المسالک و الممالک، بی‌جا: دار الغرب الإسلامی.
-         بیضون، ابراهیم، (1986م) الدولة العربیة فی اسبانیة من الفتح حتی سقوط الخلافة، بیروت: دار النهضة العربیة.
-         جیوسی، سلمی خضراء، (1999م) الحضارة العربیة الإسلامیة فی الأندلس، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
-         الحمیدی، محمد بن فتوح، (1966م) جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الأندلس، قاهره: الدار المصریة للتألیف والنشر
-         الحمیری، محمد بن عبدالله بن عبدالمنعم، (1408ق) صفة جزیرة الأندلس، چاپ دوم، بیروت: دارالجیل.
-         ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1980م) الروض المعطار فی خبر الأقطار، تحقیق: احسان عباس، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة ناصر للثقافة.
-         السرجانی، راغب، (2011م) قصة الأندلس، چاپ اول، قاهره: مؤسسة اقرأ.
-         الشنترینی، علی بن بسام، (1978م) الذخیرة فی محاسن أهل الجزیره، تحقیق: احسان عباس، چاپ اول، تونس: الدار العربیة للکتاب.
-         طبری، محمد بن جریر، (1387ق) تاریخ الرسل و الملوک، چاپ دوم، بیروت: دار التراث.
-         عبدالحی شعبان، محمد، (1384ش) «قیام صاحب الزنج قیام بردگان یا شورش سیاه پوستی؟»، ترجمه: مازیار کریمی، فصلنامه تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، سال دوم، ش2، قم: صص194-183.
-         علیزاده جورکویه، زینب، (1395) «نقش فقهای مالکی و مولدون در شورش ربض در اندلس بر اساس نظریه تحول انقلابی چالمرز جانسون»، مجله تاریخ و فرهنگ، ش96، مشهد: صص 71-53.
-         عوض، عبدالفتاح، (2001م) فصول فی تاریخ الأندلس، قاهره: عین للدراسات و البحوث الإنسانیة و الإجتماعیة.
-         کریستین سن، جاناتان، و دیگران، (1396ش) نظریه‌های جنبش اجتماعی، چاپ اول، ترجمه سعید خاوری نژاد، تهران: نشر فلات.
-         لاپیدوس، ایرا ماروین، (1376ش) تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم، چاپ اول، مترجم: محمود رمضان زاده، مشهد: آستان قدس رضوی.
-         مراکُشی، عبدالواحد بن علی، (2006م) المعجب فی تلخیص أخبار المغرب من لدن فتح الأندلس إلى آخر عصر الموحدین، تحقیق: صلاح الدین الهواری، چاپ اول، بیروت: مکتبه العصریه.
-         مقری تلمسانی، شهاب الدین احمد بن محمد، (ج1: 1900م / ج5-2: 1997م) نفح الطیب من غصن الأندلس الرطیب و ذکر وزیرها لسان الدین بن الخطیب، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صادر.
-         النباهی المالقی الأندلسی، ابوالحسن علی بن عبدالله، (1403ق) تاریخ قضاة الأندلس (المرقبة العلیا فیمن یستحق القضاء والفتیا)، چاپ پنجم، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
-         نعنعی، عبدالمجید، (1380ش) دولت امویان در اندلس، چاپ اول، مترجم: محمد سپهری، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
-         النویری، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب، (1423ق) نهایة الأرب فی فنون الأدب، چاپ اول، قاهره: دار الکتب و الوثائق القومیة.
-         یعقوبی، احمد بن اسحاق، (1422ق) البلدان، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
 
 
-          Bigland, John. (1810). History of Spain, From the Erliest Period to the Close of the Year 1810, Vol I.  Doncaster (England): W. Sheardown, Printer.
-          Christys, Ann Rosemary. (2002). Christians in Al-Andalus 711-1000. New York: Routledge
-          Dozy, Reinhart. (1913). A History of the Moslems in Spain. London: Ghatto Windus
-          Freeman, Jo & Johnson, Victoria. (1999). Waves of Protest. Maryland: Rowman & Littlefield
-          Gallardo, Juan F. (2015). The Soils of Spain, New York: Springer
-          Glick, Thomas F. (2005) Islamic and Christian Spain in the Early Middle Ages, Leiden: Brill
-          Gurr, Ted Robert (2016). Why Men Rebel, New York: Routledge
-          Kennedy, Hugh (2014). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus, New York: Routledge
-          Klandermans, Bert & Staggenborg, Suzanne (2002) Methods of Social Movement Research, Minneapolis: University of Minnesota
-          Lynch, Hannah. (1898). Toledo: The Story of an Old Spanish Capital. Toledo: J. M. Dent & Company
-          Malte-Brun, Conrad. (1831). Universal Geography or a Description of All the Parts of the World on a New Plan, Boston: Lilly and Wait
-          Marín-Guzmán, Roberto. (1991). Ethnic Groups and Social Classes in Muslim Spain. Islamic Studies, 30(1/2), 37-66. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/20840024
-          Roose, Jochen & Dietz, Hella. (2016). Social Theory and Social Movements: Mutual Inspirations, New York: Springer
-          Safran, Janina M. (2000). The Second Umayyad Caliphate: The Articulation of Caliphal Legitimacy in Al-Andalus, Cambridge: Harvard CMES
-          Watt, W. Montgomery & Cachia, Pierre. (2007). A History of Islamic Spain, London: Aldine Transaction
Zavestoski, Stephen (2009). The Struggle for Justice in Bhopal a New/Old Breed of Transnational Social Movement, Global Social Policy, Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/236945732