تحلیل وضعیت نهاد اتابکی و جایگاه اتابکان در حکومتِ سلجوقیان کرمان

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

 
حکومت محلی سلجوقیان کرمان در حدود سال ۴۳۳ ه.ق و به همت مَلِک قاورد بن چغری بیگ تأسیس گردید. حکومتی که پس از وی نیز در خاندان او به‌صورت موروثی باقی ماند و تا سال ۵۸۳ ه.ق تداوم یافت. نوشتار حاضر با کاربرد روش تحلیلی بر آن است تا در گام نخست به معرفی حکومت مذکور در مقدمه، پرداخته و در دومین گام ضمن واکاویِ نهاد اتابکی و وظایف اتابکان نزد ترکمانان سلجوقی، وضعیت این نهاد را در حکومت سلجوقیان کرمان موردبررسی قرار داده و مقتدرترین اتابکان این دولت را معرفی نماید. پرسش تحقیق در این نوشتار عبارت است از اینکه: نهاد اتابکی در حکومت سلجوقیان کرمان چگونه بوده و اتابکان این حکومت از چه جایگاهی برخوردار بوده‌اند؟ نتیجه‌ی به‌دست‌آمده از این نوشتار، نشانگر آن است که اتابکان سلجوقی کرمان از اقتداری روزافزون برخوردار بوده و نقش آنان در انتقال قدرت از یک حاکم به دیگری، از نهاد وزارت و وزرا نیز بیشتر است. رویکردی که خاص سلجوقیان کرمان بوده و نسبت به سایر شاخه‌های سلجوقیان – به‌ویژه سلجوقیان بزرگ- از تازگی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آصف، محمدهاشم (۱۳۸۲). رستم التواریخ. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
اقبال، عباس (۱۳۳۸). وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی. تهران: دانشگاه تهران.
برن، روهر (۱۳۴۹). نظام ایالات در دوره صفویه. ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بویل، جی.آ.(۱۳۸۰). تاریخ ایران کمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ج ۵، حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بنداری اصفهانی (۱۳۵۵). تاریخ سلسله سلجوقی وزبده النصره و نخبه العصره. محمدحسین جلیلی، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
جلیلیان، شهرام (۱۳۹۱). «نهاد دایگانی در دورة ساسانیان». مجلهء تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ۲، شماره ۱.
جوینی، علی بن احمد منتجب‌الدین (۱۳۸۴). عتبه الکتبه. به تصحیح محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
حلمی، احمد کمال الدین (۱۳۸۳). دولت سلجوقیان. حجت الله جودکی و فرحناز افضلی، قم: مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
حافظ ابرو، ابوحامد شهاب‌الدین‌عبدالله‌خوافی (۱۳۷۸).. جغرافیای حافظ ابرو. بی‌جا: بی‌نا.
حسینی، صدرالدین‌ابوالحسن (۱۳۸۲). اخبارالدوله السلجوقه زبده‌التواریخ. جلیل نظری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی فیروزآباد.
خبیصی، محمد ابراهیم (۱۳۴۳). سلجوقیان و غز در کرمان. تصحیح باستانی پاریزی، تهران: کتابخانه طهوری.
خنجی، فضل‌الله بن روزبهان (۱۳۸۴). مهمان نامه بخارا. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.‌
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (۲۵۳۵). دستورالوزراء. تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
 ___________(۱۳۵۳). حبیب السیرفی اخبار البشر. بی‌جا: کتابفروشی خیام.
رازی، عبدالجلیل (۱۳۳۱). کتاب النقض بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض. به اهتمام سید جلال الدین محدث، تهران: بی‌نا.
راوندی، محمدبن‌علی‌بن‌سلیمان (۱۳۶۳). راحه‌الصدوروآیه‌الصدور در تاریخ آل سلجوق. تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
روستا، جمشید (۱۳۹۲). «تحلیلی بر چگونگی منصب وزارت سلجوقیان کرمان». مجله پژوهشهای علوم تاریخی. دوره ۵. شماره ۱.
شبانکاره‌ای، محمدبن‌علی (۱۳۶۳). مجمع‌الانساب. تصحیح میر هاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
صفی نژاد، جواد (۱۳۸۳). کهن شهرها (تلخیص و باز نویسی کتاب مسالک و الممالک‌ابواسحاق‌ابراهیم بن محمداصطخری)، تهران: اهل قلم.
قدیانی، عباس (۱۳۸۷). فرهنگ جامع تاریخ ایران. تهران: انتشارات آرون.
کرمانی، افضل‌الدین ابوحامد (۱۳۸۳). مجموعه آثار افضل‌الدین ابو حامد کرمانی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
________ (۲۵۳۶). عقدالعلی‌للموقف‌الاعلی. به‌اهتمام علی‌محمد عامری نائینی، تهران: روزبهان.
________(۱۳۲۶). بدایع الازمان فی وقایع کرمان. فرآورده مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
کلوزنر. کارلا (۱۳۶۳). دیوانسالاری‌درعهد سلجوقیان. یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
لسترنج، گای (۱۳۳۷). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
متدین، محمود (همت کرمانی)(۱۳۷۰). تاریخ کرمان، به انضمام رویدادهای صد سال اخیر. تهران: مالک اشتر.
محرابی کرمانی، خطیب سعید (۱۳۸۳). مزارات کرمان. به اهتمام حسین کوهی کرمانی. کرمان: مرکز کرمان شناسی.
مرسل‌پور، محسن (۱۳۸۷). تاریخ سلجوقیان کرمان. کرمان: مرکزکرمان‌شناسی.
مستوفی، حمدالله (۱۳۶۱). تاریخ گزیده. تهران: دنیای کتاب.
مستوفی، محمد محسن (۱۳۷۵). زبده التواریخ. تصحیح بهروز گودرزی. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
مشکور، محمدجواد (۱۳۵۰). اخبار سلاجقه روم. تهران: کتاب فروشی تهران.
ملایری، محمدمهدی (۱۳۷۹). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. ج ۵. تهران: طوس.
منشی کرمانی، ناصرالدین (۱۳۶۲). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
___________، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار. (۱۳۶۴) تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی (محدث)، تهران: اطلاعات.
مؤلف ناشناس (۱۳۷۷) تاریخ آل سلجوق در آناطولی. مصحح نادره جلالی. تهران: میراث مکتوب.
مولف ناشناس (۱۳۶۶)‌. تاریخ سیستان. تصحیح ملک الشعراء بهار. تهران: پدیده خاور.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه بلخی (۱۳۷۵). روضه‌الصفا. تهران: علمی.