قلعه شاهدژ؛ پیشرو در اصول دفاع غیرعامل دوره اسماعیلیان در خراسان جنوبی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی

3 عضو هیات علمی گروه باستانشناسی دانشگاه بیرجند

چکیده

خراسان جنوبی (قهستان) در طول تاریخ به دلیل موقعیت استراتژیک خود، همواره مورد تهدید دشمنان قرار داشته است. توجه به این موضوع و توجه به سیاست دفاع غیرعامل و شناخت مؤلفه‌های دفاعی آن امری ضروری است. با بررسی و مطالعه قلاع شاخص اسماعیلیه در منطقه خراسان جنوبی که می‌تواند به کشف رمز ماندگاری آنها بیانجامد و الگو گرفتن از آنها به ایجاد بناهای ماندگار منجر شود و نتیجه‌ای جز یک مدیریت واحد در قلاع منسوب به اسماعیلیه در این منطقه نیست ‌(وحدت در عین کثرت).
این مقاله ضمن تعریف اصول دفاع غیرعامل، به بررسی نحوه استفاده از آن در قلعه شاهدژ نهبندان واقع در استان خراسان جنوبی به روش توصیفی- تحلیلی پرداخته می‌شود. ابزار گردآوری اطلاعات این پژوهش مبتنی بر روش مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی است. مؤلفه‌های مورد مطالعه در این پژوهش نشان دهنده موقعیت استراتژیک قهستان برای انتخاب قلاع اسماعیلیان در دوره سلجوقی و حمایت حاکمان محلی (سیمجوری) از فرقه اسماعیلیه در منطقه است که اصلی‌ترین مؤلفه غیر عامل‌آن مکانیابی است. نتایج حاصل از تحقیق ضرورت مطالعه و بکار گیری مؤلفه‌هایی است ضرورت بگارگیری آن برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی گروه‌ها و اقلیت‌های حکومتی در گذشته منطقه خراسان جنوبی (قهستان) است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن بلخی (1385). فارسنامه. گای لسترنج رینولد آلن نیکلسون انتشارات اساطیر (تصحیح). چاپ اول. تهران.
اسکندری، حمید (1393). دانستنی‌های پدافند غیرعامل. بوستان حمید. انتشارات تهران.
پیرمحمدی، محمد و فرزان منش، مسعود (1395). بررسی شیوه به کارگیری اصول پدافند غیرعامل در قلعه فلک الافلاک. اولین همایش بین المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه شهری. تبریز: دانشگاه اسوه. ترکیه: دانشگاه آتاترک.
دانا، محسن؛ نصرآبادی، علیرضا؛ شریفان، هادی (1395). قلعه نهبندان: شواهدی از دوره اشکانی در شرق ایران، نشریه مطالعات باستان‌شناسی. دوره ۸. شماره ۱ (ص ص 56-37).
رضازاده اردبیلی، مجتبی و صفری، سیده رقیه (1395). نقش قلاع و استحکامات به‌عنوان پدافند غیرعامل در برقراری امنیت غرب دریاچه ارومیه در طول تاریخ. چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری. دبیرخانه دایمی کنفرانس. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
رفعت‌جو، عظیمه (1394). چگونگی استفاده ازتدابیر امنیتی قلعه‌ها درساخت شهرآینده نمونه موردی قلعه نهچیر دراستان اصفهان. همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم. تهرانک کانون سراسری انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران.
ستاره، علی اکبر و زنگنه، سعید (1391). آمایش و مکانیابی از منظر پدافند غیرعامل. انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
سروش، محمدرضا (1385). گزارش فصل اول آواربرداری قلعه کوه، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی وگردشگری. خراسان جنوبی.
سلطانی، سعید (1387). جستاری در بازشناسی قلاع قهستان با تأکید بر طراحی حفاظت و ساماندهی قلعه کوه، انتشارات، قهستان.
عباس پور جمشید (1386). مقدمه‌ای بر اصول و مبانی اسامی پدافند غیرعامل. چاپ اول، چاپخانه نهاجا، تهران
فرازمشاد، مصطفی (1386). مبانی نظری معماری دردفاع غیرعامل، انتشارات جهان جام جم، تهران.
فرقانی محمد فاروق (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان به نقل از معجم البلدان. چاپ اول (ص 364)، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
فرقانی، محمدفاروق (1381). تاریخ اسماعیلیه قهستان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
مهجور، فیروز و خالدیان، ستار (1391). بررسی باستان شناختی قلاع قهستان، مطالعات باستان‌شناسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران). دوره ۴. شماره 2(ص ص 158-141).
فیروزی، محمد علی و ظریفی، کوکب و و ظریفی، فرشته (1393). تاریخچه و نقش پدافند غیرعامل در جنگ و ایران باستان. کنفرانس بین المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی. موسسه مدیران ایده پرداز پایتخت ویرا.
مطهری، نیما (1394). رویکرد پدافندغیرعامل درمعماری بانگاهی به نقش آن درمعماری ایرانی نمونه موردی شهرزیرزمینی اویی، همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم. تهران: کانون سراسری انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران
ملازاده، کاظم و محمدی، مریم (1385). قلاع و استحکامات نظامی، انتشارات سوره مهر، مهر.
ناصح، محمد امین، (1395)، دولت یاد. به روایت ذبیح ا... ناصح، نشر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران.
نصرآبادی علیرضا (1391). قلعه‌های تاریخی خراسان جنوبی (1). ناشر فکر بکر، بیرجند.
ویلی پیتر (1386). آشیانه عقاب (قلعه‌های اسماعیلی در ایران و سوریه). دکتر فریدون برزه ای (مترجم). چاپ اول، نشر پژوهش فرزان روز، تهران.