بررسی تطبیقی آزادی فرد و قدرت دولت در اندیشه سیاسی آیت‌الله نائینی و شیخ فضل‌الله نوری

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه علوم سیاسی، گرایش اندیشة سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

آزادی فرد و قدرت دولت از مفاهیم و موضوعات مورد بحث میان جریـان‌های سیاسـی و مـذهبی مختلـف در دوران مشروطه بوده است که متناسب با تعریفی که هر یک از جریان‌ها از آزادی و قدرت و حیطـه آن در اسلام ارائه داده‌اند مواضع مختلفی در برابر نهضت مشروطیت کـه یکـی از اصـول اساسی آن آزادی فرد و قدرت دولت است اتخاذ کرده اند. شیخ فضل‌اﷲ نوری و میرزای نائینی به عنوان نمایندگان دو جریان مهم فکری بودند که در تقابل با یکدیگر قرار گرفتند و نظرات متفاوتی را ارائه دادند. این‌گونه به نظر می‌رسد که عمده‌ی اختلاف‌ها به مبانی و اندیشه‌های سیاسی افراد باز می‌گشت، ولی در واقع، اختلاف برداشتی که میان علمای عصر مشروطه وجود داشت، عمدتاً در زمینه تجزیه و تحلیل جریان‌های سیاسی، اظهار نظر در مورد اشخاص و احزاب، انگیزه‌های آن‌ها و مواردی از این قبیل بود و طبیعی بود که در بحث از این‌گونه امور و اظهار نظر در این موارد، اختلاف نظر به وجود آید. این مقاله در یک بررسی تطبیقی و با بهره‌گیری از روش پژوهش تطبیقی به بیان اندیشه‌ها و مواضع جریان مشروطه‌ی مشروعه و رهبر اصلی آن، شیخ فضل‌الله نوری، در مقابل علمای مشروطه‌خواه و رهبر اصلی آن، علامه نائینی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ترکمان، محمد، (1362)، مجموعه مقالات، رسائل و اعلامیه­ها و... شیخ فضل­الله نوری، جلد 1 و 2، تهران، نشر رسا
ثقفی، سید محمد، (1376)، «اندیشه سیاسی میرزای نائینی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال دوم، شماره سوم، صص 146-129
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1363)، ترمینولوژی حقوق، ابن سینا، تهران، نشر بنیاد راستاد
حائری، عبدالهادی، (1360)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، ج 1، تهران، انتشارات امیرکبیر
حسنی­فر، عبدالرحمن، (1389)، «مراتب نقد آرای محمدحسین نائینی بر لیبرالیسم»، پژوهشنامه­ی انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره سوم، صص 116-93
سلیمان پور، علی، (1390)، «تفسیر عقلانی دیانت و سازگاری آن با اندیشه­های نوگرایانه و دموکراتیک در گفتمان مشروطه­خواهی نجم­آبادی و نائینی، رساله دکتری دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
شریف کاشانی، محمد مهدی، (1379)، قدرت گفتمان و زبان، تهران، دانشگاه تهران
قیصری، نورالله، (1379) مقاله: «شیخ فضل الله نوری و مشروطیت»، نویسنده: ونسا ای مارتین، سایت حوزه، مجله متین، شماره 9، صص 192-169
کدیور، جمیله، (1379)، تحول گفتمان­های سیاسی شیعه در ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات طرح نو
کسروی تبریزی، احمد، (1363)، تاریخ مشروطه ایران، جلد 1، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات امیرکبیر
کشیشیان سیرکی، گارینه و بهنام جودی، (1396)، «فقیه هوشیار: شیخ فضل ا... نوری و مشروطه»، کنفرانس سالانه پژوهش در علوم اجتماعی و مطالعات انسانی، 29 آذر 1396، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، تهران
کشیشیان سیرکی، گارینه و بهنام جودی، (1396)، «مشروطه و قانون: میرزای نائینی و اجتهادی ناکام»، کنفرانس ملی تحقیقات کاربردی در علوم انسانی و روانشناسی، 9 اسفند 1396، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، تهران
لک زایی، شریف، (1379)، «مأخذ شناسی آزادی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره دوم از سال 79، شماره پیاپی 16، 273-252
لک زایی، شریف، (1385)، «جدال بین علمای دورة مشروطه بر سر آزادی بیان و قلم»، مجله پگاه حوزه، شماره 187، ص40
مختاریان ­پور، حسن، (1381)، «بررسی مقایسه­ای شیخ فضل­الله نوری و میرزای نائینی در جنبش مشروطیت ایران، پایان نامه، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
مستعان، حمیدرضا، (1387)، ماهیت حکومت اسلامی از دیدگاه آیت الله نائینی، تهران، انتشارات ندا
منتظرقائم، مهدی، (1387)، «آزادی سیاسی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال دوم، شماره اول، قم، نشر تبیان، صص 128-100
میراحمدی، منصور، (1378)، «درآمدی بر آزادی‌های سیاسی ازدیدگاه امام خمینی(ره)»، فصلنامه علوم سیاسی، قم، دوره 2، سال دوم، شماره پنجم، تابستان 78، صص 120-99
میراحمدی، منصور، (1381)، آزادی در فلسفه سیاسی اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی، شماره 14
نائینی، محمدحسین، (1377)، تنبیه الامه و تنزیه المله، با توضیحات سید محمود طالقانی، چاپ نهم، تهران، شرکت سهامی انتشار
نائینی، محمدحسین، (1385)، تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح، مقدمه و ویراستاری روح الله حسینیان، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی