رسالة تذکرة الأئمة؛ ویژگی‌ها و چالش‌های کتابشناسی پیرامون آن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

رساله تذکرة الأئمّة در مشهد و در سده یازدهم هجری نوشته شده است. کتابشناسان و نسخه پژوهان درباره این رساله متفاوت سخن گفته اند. برخی آن را به علامه محمد باقر بن محمد تقی مجلسی نسبت داده اند و شماری هم آن را به محمدباقر بن محمد تقی لاهیجی؛ همچنانکه زمان تألیف آن را هم یکسان ذکر نکرده اند. نوشتار حاضر دستاورد شناسایی و تهیه نسخ خطی و سنگی مختلف این رساله و تهیه بسیاری از آنها و نیز تصحیح و مقابله آنها با یکدیگر، علاوه بر بررسی ویژگی های این رساله است. این نوشتار با التفات به شواهد درون متنی و توجه به نسخ خطی باقی مانده از این رساله نشان خواهد داد که مشکل اصلی در اختلاف کتابشناسان و نسخه پژوهان درباره اینرساله آن بوده که احاطه جامع و کافی نسبت به همه نسخ این رساله نداشته اند؛ افزون بر اینکه به تحلیل محتوا و ویژگی های این رساله و شواهد درون متنی و برون متنی دال بر مؤلف و زمان تألیف هم توجه درخوری ننموده اند. دستاورد این تحقیق آن است که ما با دو اثر مواجهیم. یک اثر اصل رساله تذکرة الأئمّة است که توسط علامه مجلسی نوشته شده است و اثر دیگر تلخیصی است از آن که توسط کسی که خود را شاگرد علامه می داند؛ نوشته شده است .البته او را هم محمد باقر بن محمد تقی لاهیجی خوانده اند. علی رغم این احتمال که رساله در ۱۰۷۵ هجری نوشته شده باشد شواهدی در اختیار است که رساله باید در ۱۰۸۵ نوشته شده باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرتور، جفری، مدخل تذکرة الأئمة، در: دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۵ ش.
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، دار الأضواء، چاپ سوم، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
ابن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، قم، دار الذخائر، بی تا.
أمین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعة، دار التعارف، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
بحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤة البحرین فی الإجازات و تراجم رجال الحدیث، مکتبة الفخراوی، بحرین، ۱۴۲۹ ق.
حسینی جلالی، سید محمدحسین، فهرس التراث، قم، انتشارات دلیل ما، چا سوم، ۱۴۲۲ ق.
جرجانی، ابوالمحاسن، جلاءالاذهان و جلاءالاحزان، تهران، نشر محدث ارموی. ۱۳۳۷ ش.
درایتی، مصطفی، دنا (دستنوشت های ایران)، تهران، انتشارارت کتابخانه ملس شورای اسلامی، ۱۳۹۰ ش.
...................، فنخا (فهرستگان نسخ خطی ایران)، انتشارات کتابخانه ملی، ۱۳۹۱ ش.
طارمی، حسن، علامه مجلسی، تهران، طرح نو، ۱۳۸۹ ش
قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، موسسة الامام المهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
......................، عین الحیوة، تهران، قائم.
......................، بیست و پنج رساله فارسی، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت اله مرعشی، ۱۴۱۲ ق.
...................، مرآة العقول، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۴ ق.
موسوی خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، اسماعیلیان، چاپ اول، قم، ۱۳۹۰ ق.
مهدوی، مصلح الدین، زندگی نامه علامه مجلسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۸ ش.
میرزا حیدر علی بن عزیز الله مجلسی اصفهانی (۱۲۱۴ ق)، الإجازة الکبیرة، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، شماره ۶۰۵۷، کاتب ابن محمد مقیم محمد تقی الموسوی، تاریخ کتابت ۱۲۳۰ ق.
نوری، میرزا حسین بن محمد تقی، الفیض القدسی فی ترجمة العلامة المجلسی، قم، نشر مرصاد، ۱۳۷۷ ش.