مقایسه وجوه تشابه و اختلاف نواندیشی دینی در ایران و مصر (با تکیه بر آراء شیخ هادی نجم‌آبادی و شیخ محمد عبده)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد واحد نیشابور

2 استادیار و عضو هیئت علمی رشته علوم سیاسی ،دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکزی

3 دانشیار و عضو هیات علمی رشته علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ایران و مصر دو آوردگاه مهم «نواندیشی» در جهان اسلام به شمار می‌روند که مصلحان سیاسی و متفکران اجتماعی و دینی آنها کوشیده‌اند به علل عقب‌ماندگی و انحطاط جوامع اسلامی پی برده و با آنها به مبارزه بپردازند. سوابق فرهنگی، تاریخی و دینی به علاوه‌ی عواملی نظیر موقعیت ژئوپلیتیک و جایگاه ویژه‌ی دو کشور در جهان اسلام، مشابهت‌های فراوانی را در مسیر تحولات اجتماعی و سیاسی این دو جامعه در دوران معاصر رقم زده است. پژوهش حاضر با استفاده از چارچوب نظری تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و لاکلا و موفه، در پی پاسخ به این پرسش است که نواندیشی دینی در ایران و مصر با توجه به اندیشه‌ی شیخ هادی نجم‌آبادی در ایران و شیخ محمد عبده در مصر با چه فرصت‌ها و دستاوردها و نیز چالش‌ها و موانعی روبه‌رو بوده است؟ یافته‌های حاصل از بررسی اندیشه‌ی این نواندیشان دینی با تأکید بر گردآوری اطلاعات بر اساس شیوه‌ی کتابخانه‌ای و اسنادی، بیان‌گر آن است که تجربه‌ی نواندیشی دینی در کشورهای مذکور در مسائلی چون عقل گرایی،مبارزه با خرافات، جهل و سرخوردگی از غرب ، مبارزه با استبداد و استعمار و تلاش برای پیوند امت اسلامی وضعیتی مشابه دارند و در مسائلی چون سکولاریسم، قومیت و ناسیونالیسم دارای موقعیت متفاوتی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الگار، حامد و همکاران (۱۳۶۳) نهضت بیداری در جهان اسلام، ترجمه سیدمحمدمهدی جعفری، تهران، انتشار.
اولیایی، الهام (۱۳۸۶) محمد عبده و اندیشه تلفیق، تهران ویژه نامه منادیان وحدت.
ابوزید، نصر حامد (۱۳۹۴) متن، قدرت، حقیقت، ترجمه احسان موسوی خلخالی، تهران، نشر نیلوفر.
آقاجانی، سعادت (۱۳۹۰) مقدمه‌ای بر تحلیل گفتمان، کتاب ماه علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره ۳۷، فروردین ماه، ۷۸-۸۶.
بهنام، جمشید (۱۳۹۴) ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، نشر فرزان روز.
بهی، محمد (۱۳۷۷) اندیشه نوین اسلامی در رویارویی با استعمار غرب، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد، آستان قدس رضوی، شرکت به نشر.
پاکدامن، محمد حسین (۱۳۷۸) جامعه در قبال خرافات، گناباد، نشر مرندیز.
حائری، عبدالهادی (۱۳۶۴) تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران، نشر امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی (۱۳۹۴) ایران و جهان اسلام؛ پژوهش‌های تاریخی پیرامون چهره‌ها، اندیشه‌ها و جنبش‌ها، مشهد، به نشر.
حلبی، علی اصغر (۱۳۸۲) تاریخ نهضت‌های دینی-سیاسی معاصر، تهران، انتشارات زوار.
 حسینی طباطبایی، مصطفی (۱۳۶۲) شیخ محمد عبده مصلح بزرگ مصر، بی‌جا، انتشارات قلم.
حورانی، آلبرت (۱۳۹۳) اندیشه عرب در عصر لیبرالیسم. ترجمه علی شمس، تهران. نامک.
خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۶۴) تفسیر و تفاسیر. تهران، انتشارات کیهان.
دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۶۱) حیات یحیی، جلد اول، تهران، انتشارات عطار.
زیباکلام، صادق، بیدگلی، محمد (۱۳۹۷) مدرنیسم بومی؛ کندوکاوی در اندیشه‌های شیخ هادی نجم آبادی، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۴۸، شماره ۴، زمستان.۹۶۱-۹۷۷.
سلطانی، سید علیرضا (۱۳۹۷) قدرت گفتمان و زبان؛ ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران، نشر نی.
شرابی، هشام (۱۳۶۸) روشنفکران عرب و غرب، ترجمه: عبدالرحمان عالم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
 شمسینی غیاثوند، حسن (۱۳۸۷) درآمدی بر معنای سکولاریسم. مجله مطالعات سیاسی، شماره ۱، پاییز، ۱۵۵-۱۸۳.
صالحی، سید عباس و همکاران (۱۳۸۷) سید جمال، جمال حوزه‌ها، قم موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
 طباطبایی، سیدجواد (۱۳۸۶) تأملی درباره ایران، جلد دوم«نظریه حکومت قانون در ایران؛ بخش دوم مبانی نظریه مشروطه‌خواهی، تبریز، نشر ستوده.
عبده، محمد (۱۹۷۲ م) الاعمال الکامله، تحقیق محمد عماره، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات و النشر.
عنایت، حمید (۱۳۵۲) شش گفتار درباره دین و جامعه. تهران. نشر موج.
.....................(۱۳۶۲) اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات خوارزمی.
.....................(۱۳۶۳) سیری در اندیشه سیاسی عرب؛ از حمله ناپلئون به مصر تا جنگ جهانی دوم، تهران. نشر امیرکبیر؛
فراستخواه، مقصود (۱۳۷۴) سرآغاز نواندیشی معاصر دینی و غیر دینی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
لاکلا، ارنستو و موفه، شنتال (۱۳۹۲) هژمونی و استراتژی سوسیالیستی؛ به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال، ترجمه: محمد رضایی، تهران، نشر ثالث.
مدرسی چهاردهی، سیدهادی (۱۳۵۳) سید جمال‌الدین و اندیشه‌های او. تهران، انتشارات امیرکبیر.
ناظم الاسلام کرمامی، محمد بن علی (۱۳۷۸) تاریخ بیداری ایرانیان. تهران، انتشارات امیرکبیر.
نوری، یحیی (۱۳۴۶) اسلام و عقاید و آراء بشری یا جاهلیت و اسلام. تهران. فراهانی.
نجم‌آبادی، شیخ هادی (۱۳۷۸) تحریرالعقلا، به کوشش مرتضی نجم‌آبادی. تهران، چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
یوسفی اشکوری، حسن (۱۳۸۷) نوگرایی دینی (گفتگو با مجتهد شبستری و دیگران)، تهران، نشر قصیده.
 
Fairclough, Norman(۲۰۰۶)Discourse and social change, Cambridge, polity press;
Jorgensen, Marianne and Philips, Louise J. (۲۰۰۲) Discourse analysis as theory and method, London, sage publications Ltd;