تحلیلی بر نقش و جایگاه ساروتقی در رقابتهای درباری عصر شاه عباس دوم

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

چکیده

پژوهش حاضر در پی بازیابی و واکاوی وقایع تاریخی دوره کوتاه سه‌ساله‌ای از تاریخ ایران در فاصله سال‌های: ۱۰۵۲ تا ۱۰۵۵ ق/۱۶۴۲ تا ۱۶۴۵ م است. این پژوهش باهدف بررسی و تبیین نقش ساروتقی در رقابت‌های درباری سال‌های اول سلطنت شاه‌عباس دوم به انجام رسیده است. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی- تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای انجام‌شده است. ابزار اصلی پژوهش استناد به منابع آن دوره هست که درنهایت بر پایه‌ی یافته‌های حاصل از منابع استنتاج، تبیین و تحلیل به‌عمل‌آمده است. یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که در ابتدای سلطنت شاه‌عباس دوم به دلیل صغر سن شاه رقابت‌های شدید درباری جهت تصدی مقامات مهم و تسلط بیشتر بر امور از سوی افراد صاحب نفوذ و مدعی صورت گرفت. در این میان ساروتقی به‌عنوان صدراعظم در پی حفظ قدرت و همچنین گسترش سلطه‌ی خود بر تمامی امور اعم از دیوانی، نظامی و اقتصادی برآمد. ساروتقی ازجمله افراد باذکاوت دوره صفویه بوده که به‌خوبی پله‌های ترقی را در زمان شاه‌عباس اول و شاه صفی طی نموده و در زمان شاه صفی به بالاترین مقام دیوانی رسید. در زمان شاه‌عباس دوم ساروتقی نمی‌خواست قدرت پیشین را از دست دهد و درراه این هدف، چند صاحب‌منصب مهم ازجمله رستم خان، سپه‌سالار بانفوذ دوره شاه صفی، را قربانی نمود. ساروتقی برای حذف رقبا از حمایت مادر شاه و شبکه‌ای از جاسوسان بهره می‌برد و جناح رقیب نیز از قدرت نظامی و ایلی استفاده می‌نمود. درنهایت ساروتقی قربانی سیاست‌های خصمانه خود، سختگیری‌ها مالیاتی و میل پنهان شاه برای حذف وی، گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اشراقی، احسان، (۱۳۷۹) رستم خان سپه‌سالار به روایت بیژن یکی از واقعه‌نگاران، مجله تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره یکم، سال یکم.
بابایی، سوسن، (۱۳۸۵) نقش میرزا محمدتقی (ساروتقی) در معماری دوره صفویه، گلستان هنر، سال دوم، شماره ۳ (پیاپی ۵).
بابایی، سوسن و دیگران، (۱۳۹۰) غلامان خاصه نخبگان نوخاسته دوران صفوی، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
ترکمان، اسکندربیگ، (۱۳۸۲) تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج سوم، چ سوم، تصحیح ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
رویمر، هانس روبرت، (۱۳۸۵) ایران در راه عصر جدید، چ دوم، ترجمه آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
رییس السادات، سیدحسین، (۱۳۸۴) تصرف قندهار در دوره شاه‌عباس دوم، به اهتمام مقصودعلی صادقی، همایش ایران در گستره تاریخ صفویه، تبریز: انتشارات ستوده.
سردادور، ابوتراب، (۱۳۵۴) تاریخ نظامی و سیاسی دوران نادرشاه افشار، تهران: چاپخانه ارتش شاهنشاهی.
شاردن، ژان، (۱۳۴۵) سفرنامه شاردن، ج هفتم، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
شاردن، ژان، (۱۳۷۲) سفرنامه شاردن، ج چهارم و پنجم، ترجمه اقبال یغمایی، تهران: انتشارات توس.
شاملو، ولی قلی بن داود قلی، (۱۳۷۱) قصص الخاقانی، ج اول و دوم، بتصحیح و پاورقی حسن سادات ناصری، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فلسفی، نصرالله، (۱۳۴۲) چند مقاله تاریخی و ادبی، تهران: دانشگاه تهران.
قزوینی، محمدصالح بن محمدباقر، (۱۳۷۱) نوادر، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: سروش.
کمپفر، انگلبرت، (۱۳۶۳)، سفرنامه کمپفر، چ سوم، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
لوفت، پاول، (۱۳۸۰) ایران در عهدشاه‌عباس دوم، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: مرکزچاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.
متی، رودی و حسن زندیه، (۱۳۸۳) دیپلماسی ایران در قبال عثمانی طی دوره سلطنت شاه سلیمان اول (۱۰۷۷-۱۱۰۵ ق/ ۱۶۶۶-۱۶۹۴ م)، تاریخ در آیینه پژوهش، شماره پنجم.
مدرسی طباطبایی، سیدحسین، (۱۳۵۵) تربت پاکان، ج اول، قم: چاپخانه مهر.
ملاکمال، (۱۳۳۴) تاریخ ملاکمال، با تصحیح ابراهیم دهگان، اراک: بی نا.
مهمان‌نواز، محمود، اصغر فروغی‌ابری و علی‌اکبر کجباف، (۱۳۹۳) بررسی تحلیلی رقابت گرجیان با ائتلاف ترکان و تاجیکان در دوره شاه صفی (۱۰۳۸-۱۰۵۲ ق)، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره چهارده، دوره هشتم.
نیومن، آندرو. جی، (۱۳۹۳) ایران صفوی نوزایی امپراتوری ایران، ترجمه عیسی عبدی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف، (۱۳۸۲) خلدبرین (ایران در زمان شاه صفی و شاه‌عباس دوم)، تصحیح محمدرضا نصیری، حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وحیدقزوینی، میرزامحمدطاهر، (۱۳۸۳) تاریخ جهان آرای عباسی، مقدمه و تصحیح سیدسعیدمیرمحمدصادق زیر نظر احسان اشراقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هنرفر، لطف‌الله (۱۳۵۰) گنجینه آثار تاریخی اصفهان، چ دوم، اصفهان: ثقفی.
هدایت، رضاقلی خان، (۱۳۸۰) تاریخ روضه الصفای ناصری، ج ۸، به تصحیح و تحشیه جمشید کیان فر، تهران: انتشارات اساطیر.