سفرنامه‌ها و فرآیندهای تأثیرگذار بر چگونگی اعمال قدرت در دوره‌ی استقرار صفویه از دوره شاه اسماعیل تا روی کار آمدن شاه‌عباس (996-907 هـ- ق)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استاد، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، (متوفی خرداد 1400)

3 استاد، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

نگرش سفرنامه‌ها به مسئله‌ی اعمال قدرت در دوره‌ی نخست حکومت صفویه، عمده مؤلفه‌های مذهبی- سیاسی- اجتماعی و اقتصادی دخیل در نوع سیاست ورزی و اعمال حکومت صفویان را دربر می‌گرفت. عطف توجه سفرنامه نویسان به مسئله اعمال قدرت در دوره‌ی نخست حکومت صفویه به‌گونه‌ای است که بخشی از مهم‌ترین الگوها، روش‌ها و بن‌مایه‌های سیاست و حکومت در این دوره را شامل می‌شود. پژوهش حاضر درصدد ارزیابی بررسی روایت سفرنامه نویسان از مسئله اعمال قدرت در دوره نخست حکومت صفوی است و می‌کوشد با اتکا به داده‌های سفرنامه‌های موجود و با روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که مؤلفه‌های تأثیرگذار بر چگونگی اعمال قدرت سیاسی در ایران عصر صفوی (دوره‌ی نخست) از نگاه سفرنامه نویسان کدام‌ها بوده‌اند و تأثیر این مؤلفه‌ها بر این ساختار سیاسی چگونه بوده است؟بررسی ها نشان داد برای سفرنامه نویسان مذهب و نهاد دین، اقتصاد و تحولات مربوط به آن و شخص شاه و نیروهای طرفدار وی، به‌مثابه مهم‌ترین مؤلفه‌ها در ساختار سیاسی عصر صفوی در دوره موردبحث در اعمال قدرت همبستگی چندجانبه داشت و این مؤلفه‌ها و چگونگی تأثیرگذاری آنان بر مسئله اعمال قدرت، ذهن و زبان سفرنامه نویسان را به خود معطوف می‌ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقاجری، هاشم (۱۳۸۹)، مقدمه‌ای بر مناسبات دینی و دولت ایـران عصـر صفوی، تهران: طـرح نـو.
ابی صعب، ریولا جوردی (1397)، تغییر مذهب در ایران (دین و قدرت در ایران عصر صفوی)، چ سوم، ترجمه منصور صفت گل، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
اشترویس، یوهان (1396)، سفرنامه یوهان اشترویس، ترجمه‌ی ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک.
افـوشته ای، مـحمودبن هدایت الله (۱۳۷۳)، نقاوه الآثار فی ذکـر الاخیـار در تـاریخ صفویه، به اهتمام احسان اشـراقی. تـهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اولئاریوس، آدام (1385)، سفرنامه اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، تهران: انتشارات ابتکار.
پیگولوسکایا و دیگران (۱۳۵۴)، تاریخ ایران از دوران باسـتان تا پایـان سدة هجدهم میلادی، ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.
تاورنیه، ژان باتیست، (1389)، سفرنامه‌ی تاورنیه، ترجمۀ حمید ارباب شیرانی. چاپ دوم، تهران: انتشارات نیلوفر.
 تنریرو، آنتونیو، (1393)، سه سفرنامه، رابی بنیامین تطیلی، آنتونیو تنریرو، میکله ممبره، (از زمان سلطان سنجر و اوایل صفویه)، ترجمه و تحقیق: حسن جوادی، ویلم فلور، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جهانگشای خاقان، (1364)، مقدمه و پیوست: الله دتا مضطر، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
دلاواله، پیتر (1391)، سفرنامة پیترو دلاواله، ترجمة شجاع‌الدین شفا، چ ششم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
روملو، حسن (۱۳۵۷)، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نـوایی، تهران: بابک.
سفرنامه برادران شـرلی (1362)، به کوشش علی دهباشی، تـرجمه آوانس، تهران: نگاه.
سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (1349)، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
سفرنامه‌های انگلیسی‌ها در ایران (1396)، ترجمه‌ی ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک.
شاردن، ژان (1345)، سیاحت نامۀ شاردن، ج 8، ترجمۀ محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
طهماسب صفوی (۱۳4۳)، تذکرة شاه طهماسب، به سعی و اهتمام عبدل شکور، برلن: چاپخانه‌ی کاویانی.
عالم آرای صفوی (۱۳50)، به کوشش یدالله شکری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
فیگوئروآ، گارسیا دسیلوا (1363)، سفرنامة دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ (سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس اول)، ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
کارری، جملی (1383)، سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز: اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی.
ممبره، میکله، (1398)، سفرنامه‌ی میکله ممبره (فرستاده‌ی ونیز به دربار شاه طهماسب)، ترجمه ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
منجم یزدی، ملاجلال الدین محمـد (۱۳۶۶)، تاریخ عباسی یـا روزنامـۀ ملاجـلال، به کـوشش سـیف الله وحید نیا، تهران: وحید.
منشی قمی، احمدبن حسین (۱۳۸۳)، خلاصه التـواریخ، تصـحیح احسـان اشـراقی، چ ۲، تهران: دانشگاه تهران.
نوایی، عبدالحسین (۱۳۵۰)، شاه تهماسب صـفوی (اسناد و مکاتبات تـاریخی)، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نویدی، داریـوش (۱۳۸۶)، تغییرات اجتماعی، اقتصادی در ایران عصر صـفوی، ترجمۀ هاشم آقاجری، تهران: نشر.
In English
Giovanni Battista, Vecchietti (1892), Lettera (Sacra Cattolica Real Maaesta).EHR. Roma.
Grey, Charles (ed) (1873), A Narrative of Italian Travels in Persia in the 15th and 16th centuries, Hakluyt Socieety.
The Book of Duarte Barbosa (1918): An Account of the Countries Bordering on the Indian Ocean and their Inhabirants, Written by Duarte Barbosa, and completed about AD 1518. Translated from the Portugucsc by Mansel Longworth Dames. Vol.I (Hakluyt Society.
Woods, john (1999), The Aqquyunlu: Clan, Confederation,Empire.Rev.and expandededn.Salt Lake City: University of Utah Press.