جنگاوران دیلمی واسطه انتقال سنت های سپاهیگری ساسانیان به پهنه جهان اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیرگروه تاریخ و باستان شناسی واحد تهران مرکزی. استادیار گروه تاریخ . واحد تهران مرکزی . دانشگاه آزاد اسلامی . تهران . ایران.

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام. واحد تهران مرکزی. دانشگاه آزاد اسلامی . تهران . ایران

چکیده

با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی میراث آن در زمینه کشورداری، دیوان سالاری و دیگر عرصه ها به جهان اسلام انتقال یافت و ضمن سازگاری با جهان بینی و قوانین اسلامی در کسوتی تازه به حیات خود ادامه داد. در این میان یکی از مواریث و سنن دولتمداری ساسانی که تا حد زیادی مغفول مانده، سنت های سپاهیگری است که گمان اغلب مورخان برآن است که با فتح ایران توسط اعراب مسلمان و فروپاشی نظام طبقاتی و کاست گونه ساسانیان طبقه نظامیان هم برای همیشه از عرصه هستی محو شدند و نشانی از آنها در دوره اسلامی باقی نماند. این در حالی است که حذف طبقه نیرومند سپاهیان ساسانی ابدا به معنای حذف میراث داران این طبقه نیست و با مطالعه تحولات سیاسی ـ نظامی جامعه ایران در فرایند گذار از ساسانی به عصر اسلامی، به خوبی می توان وارثان سنت های سپاهیگری ساسانی را در وجود جنگاوران دیلمی مشاهده کرد که این سنت های را تا چندین قرن بعد از اسلام در اقصی نقاط جهان اسلام نمایندگی کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن اثیر، عزالدین علی، (1350) الکامل: تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی، تصحیح مصطفی نراقی، به اهتمام سادات ناصری، جلد 14، تهران، نشر کتب ایران.
ابن اسفندیار، محمد بن حسن، (1366) تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، چ دوم، تهران، کلاله خاور.
ابن فقیه همدانی، احمد بن محمد، (1349) مختصر البلدان: بخش مربوط به ایران، ترجمه ح. مسعود، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ابن مسکویه رازی، ابوعلی، (1376) تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، جلد 6، تهران، انتشارات توس.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1366) مسالک و ممالک، تصحیح ایرج افشار، چ سوم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
آهنچی، آذر، (1385) بررسی موقعیت سیاسی دیلمان پیش از اسلام، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، س 16، ش 60.
بریان، پیر، (1381) امپراتوری هخامنشیان، ترجمه ناهید فروغان، تهران، انتشارات نشر فرزان روز، نشر قطره.
بلاذری، احمد بن یحیی، (1364) فتوح البلدان: بخش مربوط به ایران، جلد 1، ترجمه آذرتاش آذرنوش، چ دوم، تهران، انتشارات سروش.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، (1375) تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
پناهی، عباس، (1397) تجزیه‌وتحلیل روابط فکری و نظامی دیلمیان با علویان بر پایه نظریه همگرایی و واگرایی، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال هشتم، شماره بیست و نهم، صص 5-25.
پیرنیا، حسن، (1334) تاریخ ایران باستان، جلد 2، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
تفضلی، احمد، (۱۳۸۹) تاریخ ادبیات پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ ششم، تهران، انتشارات سخن.
حدود العالم من المشرق الی المغرب، (۱۳۸۳)، تصحیح و حواشی مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، چ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، (1363) اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی.
زرین‌کوب عبدالحسین، (1386) تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، انتشارات امیرکبیر.
سنجانا، داراب پشوتن، (1343) عصر اوستا، ترجمه مجید رضی، تهران، نشر آسیا.
شاپور شهبازی، علیرضا، (1389) تاریخ ساسانیان، چ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
شاهنامه شناسی: مجموعه گفتارهای نخستین مجمع علمی بحث در شاهنامه، (1357) تهران، انتشارات بنیاد شاهنامه فردوسی.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد، (1363) مجمع الانساب، تصحیح میر هاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
طبری، محمد بن جریر، (1375) تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات اساطیر.
فخرالدین اسعد گرگانی، (1355) منظومه ویس و رامین، تهران، چاپخانه بانک ملی ایران.
فرای، ریچارد، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، (1363)، تاریخ ایران کمبریج، ترجمه حسن انوشه، جلد 4، تهران، انتشارات امیرکبیر.
فرای، ریچارد، (1344) میراث باستان ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم، (۱۳۸۲) شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، جلد 1، تهران، نشر سارنگ.
کارنامه اردشیر بابکان، (1378) ترجمه بهرام فره وشی، تهران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
کریستن سن، آرتور، (1368) ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
کریستن سن، آرتور (1314) وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مجتبی مینوی، تهران، بی، نا.
کسروی، احمد، (1353) شهریاران گمنام، تهران، امیرکبیر.
مارسلن، آمین، (۱۳۱۰) جنگ شاپور ذوالاکتاف با یولیانوس امپراطور روم، ترجمه محمد صادق اتابکی، تهران، انتشارات اداره شورای نظام.
مارکوارت، یوزف، (۱۳۷۳) ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمه مریم میراحمدی، چ اول، تهران، انتشارات اطلاعات.
مبین، ابوالحسن، (1386) حضور دیلمیان در تشکیلات نظامی حکومت‌های متقارن، پژوهشنامه تاریخ، سال دوم، شماره هفتم، صص 122-109.
مرعشی، ظهیرالدین، (1363) تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به اهتمام برنارد دارن با مقدمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره.
مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، (۱۳۸۷) تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین، (1347) مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 2، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
مشکور، محمدجواد، (1347) ایران در عهد باستان، تهران، انتشارات امیرکبیر.
مقدسی، محمد بن احمد، (۱۳۶۱) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم ترجمه علینقی منزوی، جلد 2، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
مینورسکی، ولادیمیر، (1307) فرمانروایی و قلمرو دیلمیان، ترجمه جهانگیر قائم‌مقامی، بررسی‌های تاریخی، شماره 1 و 2، صص 139-162
ناصرخسرو، (1383) سفرنامه ناصرخسرو، به کوشش نادر وزین پور، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
نظام الملک، حسن بن علی، (1372) سیرالملوک یا سیاست‌نامه، به اهتمام هیوبرت دارک، چ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف، (۱۳۱۷)، پنج‌گنج، تصحیح وحید دستگردی، تهران، انتشارات علمی.
نولدکه، تئودور، (1378) تاریخ ایرانیان و عرب‌ها، ترجمه عباس زریاب خویی، چ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وندیداد: ترجمه از متن اوستایی، (۱۳۷۶) ترجمه هاشم رضی، جلد 1، تهران، انتشارات فکر روز.
ویسهوفر، یوزف، (۱۳۹۰) ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب فر، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات ققنوس.
یاقوت حموی، (1383) معجم البلدان، ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
References
Encyclopaedia Iranica, (2012) “Deylamites,” VII/4, pp. 342-347, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/deylamites (accessed on 30 December2012).
- Daryaee,Touraj, (2010) The Fall of the Sasanian Empire to the Arab Muslims:From Two Centuries of Silence to Decline and Fall of the Sasanian Empire: the Partho-Sasanian Confederacy and the Arab Conquest of Iran,Journal of Persianate Studies.Volum 3.pp. 239-254.
- Ptolemy's Geography, An Annotated Translation of the Theoretical Chapters, (2000) by J. Lennart Berggren, Princeton University Press.