بازاندیشی در منابع؛ تحلیل انتقادی روایات یونانی از مرگ کوروش دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

کوروش بزرگ همواره به‌عنوان بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی شناخته شده است. این در حالی است که منبع قابل توجهی از سرزمین اجدادی‌اش در باب او باقی نمانده و پژوهش دربارۀ زندگانی و مرگ او، تنها از طریق بررسی منابع بیگانه ممکن است. مهم-ترین منابعی که به ارائۀ تصویری نسبتاً روشن از زندگی کوروش می‌پردازند، آثار مورخان یونانی و اخلاف آن‌ها در دوره‌های بعد است. امّا این منابع به دلایل گوناگون در هاله‌ای از افسانه‌ها پیچیده شده و به‌تبع سرشت‌شان، مشکلات و ابهامات فراوانی دارند. مرگ کوروش نیز یکی از مسائل بسیار پیچیده در دورۀ هخامنشی است که افزون‌بر مشکلات مذکور، با تضاد و تناقض منابع نیز روبه‌رو است. از گزارش‌های گوناگون دو مضمون کلی از مرگ او در قالب مرگ در نبردی نهایی و مرگ طبیعی، مستفاد می‌شود. پرسش بنیادین پژوهش این است که چگونه باید تضاد مضامین روایات گوناگون را در مورد مرگ کوروش تحلیل کرد؟ این پژوهش بر این اساس می‌کوشد با رویکردی انتقادی و با تحلیل هر یک از روایات در ساخت و بستر زمانی، مکانی و گفتمانی آن‌ها، به بازاندیشی در باب این منابع بپردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روایات گوناگون در باب مرگ کوروش تنها گزارش‌هایی از میان گزارش‌های دیگر اند که می‌توان عناصر و منشأهای متفاوتی برای هر کدام از آن‌ها در نظر داشت. همچنین پژوهش حاضر با تحلیل انتقادی هر کدام از روایات می‌کوشد ویژگی‌های اعتبارشناختی هرکدام از گزارش‌ها را بسنجد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه‌ای‌ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الن، لیندزی، 1390، تاریخ امپراتوری ایران، ترجمۀ عیسی عبدی، تهران: امیرکبیر.

اومستد، ا.ت،1372، تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ محمد مقدم. تهران: امیرکبیر.

ایمان‌پور، محمدتقی، 1396، «تاریخ سیاسی هخامنشیان»، تاریخ جامع ایران، جلد 1. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، 447-746. تهران: مرکز نشر دایر المعارف اسلامی.

بادامچی، حسین، 1392، فرمان کوروش بزرگ. تهران: نگاه معاصر.

بریان، پی‌یر،1387، امپراتوری هخامنشی از کوروش تا اسکندر. ترجمۀ ناهید فروغان. تهران: فرزان روز.

پل-فرانکفورت، هانری، 1392، «آسیای مرکزی»، در: باستان‌شناسی امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ م. بهفروزی، ع.ا. وحدتی و س.م.ا. امامی، زیرنظر پی‌یر بریان و رمی بوشارلا، ترجمۀ فارسی زیر نظر ا. سنگاری و ع.ا. وحدتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

داندامایف، م.آ، 1373، ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی. ترجمۀ روحی ارباب. تهران: امیرکبیر.

داندامایف، محمد. آ، 1381، تاریخ سیاسی هخامنشی. ترجمۀ خشایار بهاری. تهران: کارنگ.

دیودور سیسیلی، 1384، ایران و شرق باستان در کتابخانۀ تاریخی، ترجمۀ حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: جامی.

شهبازی، ع. شاپور، 1349، کوروش بزرگ: زندگی و جهانداری بنیادگذار شاهنشاهی ایران. شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی.

فاگل‌سانگ، ویلم، 1397، هخامنشیان بر مبنای مدارک ایران شرقی، ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: فرزان روز.

فرای، ریچارد. ن، 1368، میراث باستانی ایران. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کورت، آملی، 1389، هخامنشیان، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.

کوک، جان مانوئل، 1385، «ظهور هخامنشیان و بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی»، تاریخ ایران دوره هخامنشیان (کمبریج). ویراستار ایلیا گرشویچ، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.

کوک، جان مانوئل، 1384، شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.

گیرشمن، رومن، 1385، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

گیلدرهوس، مارک. ت، 1395، «تاریخ تخصصی در قرون اخیر»، تاریخ‌نگاری و جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمۀ هاشم آقاجری، زیر نظر گری جی. هملیتون، رندال کولینز و دیگران، تهران: کویر.

وخل سانگ، ویلم، 1388، «ملاحظاتی دربارۀ هیرکانیا در دورۀ هخامنشی: تلفیقی از منابع»، تاریخ هخامنشی، ج 3، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، ویراستار هلن سانسیسی وردنبورخ و آملی کورت، تهران: توس.

ویسهوفر، یوزف، 1387، ایران باستان: از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.

هرودوت، 1389، تاریخ هرودوت، ج 1. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر، تهران: اساطیر.

هرودوت، 1393، تاریخ هرودوت، کلیو: مادها و هخامنشیان تا فرجام کوروش کبیر، ترجمۀ اسماعیل سنگاری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

هینتس، والتر، 1387، داریوش و ایرانیان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ماهی.

References

Benke, T. “Ktesias' Persika A Study in Greek Historiography of the East”. This article is available in: http://theobenke.files.wordpress.com/2011/01/ktesias-persika2.pdf, 30 April 2001, pp. 1-32.

Bigwood, J. M., “P. OXY 2330 and Ctesias”. Phoenix, vol. 40, No. 4, Classical Association of Canada, (1986), pp. 393–406.

Burstein, S. M. The Babyloniaca of Berossus, Sources from the Ancient Near East. vol. 1. Fasc. 5. California: Undena Publications, 1978.

Dandamayev, Muhammad A. “Cyrus”. in Encyclopaedia Iranica. Vol. VI. fasc. 5. (1993), pp. 516-521, https://iranicaonline.org/articles/cyrus-iiI

Herodotus, Histories. trans by A.D. Godley, Vol.1, Loeb Classical Library, London: Harvard University press, 1975

Jacobs, B. “Kyros, der große König, der Achämenide Zum verwandtschaftlichen Verhältnis und zur politischen und kulturellen Kontinuität zwischen Kyros dem Großen und Dareios I”. Herodot und das Persische Weltreic. Edited by Robert Rollinger, Brigitte Truschnegg, Reinhold Bichler, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2011.

Justin, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. trans. by J.C. Yardley, Oxford University Press, 1994.

Kuhrt, A. The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. London and New York: Routledge, 2010.

Lenfant, Dominique. Ctésias de Cinde. La Perse, L’Inde, Autre Fragments. Paris: Les Belles Lettres, 2004.

Llwellyn-jonse, L., Robson, J. Ctesias' History of Persia: Tales of the Orient. London and New York: Routledge, 2010.

 McEwan, G. J. P. Late Babylonian Texts in the Ashmolean Museum, Oxford: Oxford Editions of Cuneiform Texts 10, 1984.

Sancisi-Weerdenburg, H. “The Death of Cyrus. Xenophon’s Cyropaedia as a Source for Iranian History”. in Papers in Honour of Professor Mary Boyce II, Acta Iranica 25, Leiden: 1985, pp. 459-71.

Schmitt, R. “Ctesias”, in Encyclopaedia Iranica. vol. VI. Fasc. 4. (1993), pp. 441-446, http://www.iranicaonline.org/articles/ctesias

Schmitt, R. “MASSAGETAE”. Encyclopædia Iranica. online edition, (2018), available at http://www.iranicaonline.org/articles/massagetae (accessed on 11 April 2018)

Stronk, J., (2007), “Ctesias of Cindus: A Reappraisal”. Mnemosyne. vol. 60. pp. 25–58.

Xenophon, Xenophon Cyropaedia. trans by Walter Miller, Loeb Classical Library, London: Harvard University Press, 1960.

فهرست منابع و مطالعات
الن، لیندزی، 1390، تاریخ امپراتوری ایران، ترجمۀ عیسی عبدی، تهران: امیرکبیر.
اومستد، ا.ت،1372، تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ محمد مقدم. تهران: امیرکبیر.
ایمان‌پور، محمدتقی، 1396، «تاریخ سیاسی هخامنشیان»، تاریخ جامع ایران، جلد 1. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، 447-746. تهران: مرکز نشر دایر المعارف اسلامی.
بادامچی، حسین، 1392، فرمان کوروش بزرگ. تهران: نگاه معاصر.
بریان، پی‌یر،1387، امپراتوری هخامنشی از کوروش تا اسکندر. ترجمۀ ناهید فروغان. تهران: فرزان روز.
پل-فرانکفورت، هانری، 1392، «آسیای مرکزی»، در: باستان‌شناسی امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ م. بهفروزی، ع.ا. وحدتی و س.م.ا. امامی، زیرنظر پی‌یر بریان و رمی بوشارلا، ترجمۀ فارسی زیر نظر ا. سنگاری و ع.ا. وحدتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
داندامایف، م.آ، 1373، ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی. ترجمۀ روحی ارباب. تهران: امیرکبیر.
داندامایف، محمد. آ، 1381، تاریخ سیاسی هخامنشی. ترجمۀ خشایار بهاری. تهران: کارنگ.
دیودور سیسیلی، 1384، ایران و شرق باستان در کتابخانۀ تاریخی، ترجمۀ حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: جامی.
شهبازی، ع. شاپور، 1349، کوروش بزرگ: زندگی و جهانداری بنیادگذار شاهنشاهی ایران. شیراز: انتشارات دانشگاه پهلوی.
فاگل‌سانگ، ویلم، 1397، هخامنشیان بر مبنای مدارک ایران شرقی، ترجمۀ خشایار بهاری، تهران: فرزان روز.
فرای، ریچارد. ن، 1368، میراث باستانی ایران. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کورت، آملی، 1389، هخامنشیان، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
کوک، جان مانوئل، 1385، «ظهور هخامنشیان و بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی»، تاریخ ایران دوره هخامنشیان (کمبریج). ویراستار ایلیا گرشویچ، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
کوک، جان مانوئل، 1384، شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
گیرشمن، رومن، 1385، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
گیلدرهوس، مارک. ت، 1395، «تاریخ تخصصی در قرون اخیر»، تاریخ‌نگاری و جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمۀ هاشم آقاجری، زیر نظر گری جی. هملیتون، رندال کولینز و دیگران، تهران: کویر.
وخل سانگ، ویلم، 1388، «ملاحظاتی دربارۀ هیرکانیا در دورۀ هخامنشی: تلفیقی از منابع»، تاریخ هخامنشی، ج 3، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، ویراستار هلن سانسیسی وردنبورخ و آملی کورت، تهران: توس.
ویسهوفر، یوزف، 1387، ایران باستان: از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
هرودوت، 1389، تاریخ هرودوت، ج 1. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر، تهران: اساطیر.
هرودوت، 1393، تاریخ هرودوت، کلیو: مادها و هخامنشیان تا فرجام کوروش کبیر، ترجمۀ اسماعیل سنگاری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
هینتس، والتر، 1387، داریوش و ایرانیان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ماهی.
References
Benke, T. “Ktesias' Persika A Study in Greek Historiography of the East”. This article is available in: http://theobenke.files.wordpress.com/2011/01/ktesias-persika2.pdf, 30 April 2001, pp. 1-32.
Bigwood, J. M., “P. OXY 2330 and Ctesias”. Phoenix, vol. 40, No. 4, Classical Association of Canada, (1986), pp. 393–406.
Burstein, S. M. The Babyloniaca of Berossus, Sources from the Ancient Near East. vol. 1. Fasc. 5. California: Undena Publications, 1978.
Dandamayev, Muhammad A. “Cyrus”. in Encyclopaedia Iranica. Vol. VI. fasc. 5. (1993), pp. 516-521, https://iranicaonline.org/articles/cyrus-iiI
Herodotus, Histories. trans by A.D. Godley, Vol.1, Loeb Classical Library, London: Harvard University press, 1975
Jacobs, B. “Kyros, der große König, der Achämenide Zum verwandtschaftlichen Verhältnis und zur politischen und kulturellen Kontinuität zwischen Kyros dem Großen und Dareios I”. Herodot und das Persische Weltreic. Edited by Robert Rollinger, Brigitte Truschnegg, Reinhold Bichler, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2011.
Justin, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus. trans. by J.C. Yardley, Oxford University Press, 1994.
Kuhrt, A. The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. London and New York: Routledge, 2010.
Lenfant, Dominique. Ctésias de Cinde. La Perse, L’Inde, Autre Fragments. Paris: Les Belles Lettres, 2004.
Llwellyn-jonse, L., Robson, J. Ctesias' History of Persia: Tales of the Orient. London and New York: Routledge, 2010.