چگونگی تعاملات دوسویه آل مظفر و اهل تصوف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران-ایران

2 دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام

چکیده

از شاخصه‌های برجسته حکومت آل مظفر(713-795ق/1314-1393م) به عنوان یکی از حکومت‌های محلی عصر فترت، بهره‌مندی زیاد از مذهب در رویه‌های سیاسی و رفتارهای حکومتی است. حکام شافعی‌مذهب مظفری، به‌منظور حفظ منافع و کسب مشروعیت، نزدیک‌شدن به گروه‌های مختلف مذهبی(صوفیان، سادات و شیعیان) و بهره‌برداری سیاسی از پایگاه مردمی آنان را مدنظر قرار می‌دادند. به‌واسطه جایگاه مناسب اهل تصوف در قلمرو آل مظفر و علاقه حکام مظفری به این گروه مذهبی و سعی آنان در سازش و مدارا با مشایخ، زمینه ایجاد تعاملات دوسویه بین برخی صوفیان با این حکمرانان مهیا شد.یافته‌های این پژوهش که به روش توصیفی– تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده، مبیین آن است که وجوه مختلف تعامل آل‌مظفر با صوفیان که شامل مواردی چون ابراز ارادت به مشایخ آنها، احداث خانقاه و لحاظ کردن امتیازات اقتصادی برای شیوخ صوفی است که به‌دلایلی چون استفاده از پایگاه اجتماعی آنها برای کسب مشروعیت و مقبولیت، باور احتمالی به کرامات و اعمال‌ خارق-العاده‌ شیوخ صوفی و نیز عدم تمایل رهبران صوفی به مسایل دنیوی و حکومتی صورت می‌‌گرفت. در مقابل، بعضی از شیوخ صوفی با استقبال از عنایت حکام مظفری، برقراری تعاملات حسنه‌ با آنها، انذار و پند دادن به مظفریان و دعای خیر و شفاعت برای آنان و رفع درگیری دو گروه متخاصم، به تأثیرگذاری هرچند اندک بر امور حکومتی آل مظفر و کاهش رنج‌های مردم پرداختند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن بزاز اردبیلی، (1373). صفوه‌الصفاء، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، اردبیل: هیئت اردبیلی.
ابن بطوطه، (1376). سفرنامه ابن‌بطوطه، ج 1، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: نشر آگاه.
ابن شهاب یزدی، تاج‌الدین حسن بن شهاب‌الدین، (نسخه خطی). جامع التواریخ حسنی، تهران: کتابخانه ملی.
اسفزاری، معین‌الدین محمد، (1339). روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه الهرات، حواشی و تعلیقات محمدکاظم امام، تهران: دانشگاه تهران.
احمدوند، ولی محمد، (1399). تصوف و قدرت سیاسی، تهران: نشر تاریخ ایران.
آیتی، عبدالحسین، (1317). تاریخ یزد، یزد، نشر گلبهار یزد.
پور مختار، محسن، (1390). «شاه شجاع کرمانی و شاه شجاع مظفری»، نثر پژوهی ادب فارسی، شماره 30،
حافظ، شمس‌الدین محمد، (1385). دیوان حافظ از نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: نشر علی.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، (1380). زبده التواریخ، مصحح حاج سید جوادی، ج 1 و 2، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ.
جامی، مولانا عبدالرحمن، (1368). بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: کتابخانه مرکزی.
جنید شیرازی، معین‌الدین، (1328). شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار، تصحیح محمد قزوینی، تهران: چاپخانه مجلس.
خواجوی کرمانی، (1369). دیوان شعر، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: نشر پاژنگ.
خرمشاهی، بهاءالدین، (1372). «فرار حافظ از تصوف و پناه او به عرفان»، نشریه هنر: شماره 23.
خواندمیر، غیاث‌الدین همام‌الدین، (1380). حبیب‌السیر فی اخبار افرار بشر، تصحیح محمد دبیر سیاقی، ج 3، تهران: خیام.
_________________، (1317). دستورالوزراء، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: کتاب‌فروشی اقبال.
دولتشاه سمرقندی، (1338). تذکره‌الشعراء، به همت محمدرضا رمضانی، تهران: چاپخانه خاور.
زرین‌کوب، عبدالحسین، (1394). از کوچه رندان، تهران: سخن.
رشیدالدین فضل ا...، (1358). تاریخ مبارک غازانی، مصحح کارلیان، هرتفورد: استفن اوستین.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق، (1372). مطلع السعدین و مجمع البحرین، ج 1، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سید رکن‌الدین، (1345). وقف‌نامه جامع الخیرات، ترجمه سید جعفر غضبان و سید مکی مکیان، یزد: انتشارات اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان یزد.
صدری‌نیا، باقر و پوردرگاهی، ابراهیم، (1388). «زاهد، صوفی، عارف، ولی، بر اساس ویژگی‌ها و تمایزها»، نشریه زبان و ادب فارسی، شماره 209، تبریز: دانشگاه تبریز.
فقیه کرمانی، خواجه عمادالدین علی، (1348). دیوان قصاید و غزلیات، به تصحیح رکن‌الدین همایون فرخ. تهران: ابن‌سینا.
عیسی بن جنید شیرازی، (1364). تذکره هزار مزار (شدالازار فی حط الاوزار عن الزوار المزار)، به تصحیح نورانی وصال، شیراز: کتابخانه احمدی.
غنی، قاسم، (1386). تاریخ عصر حافظ (بحث در آثار و افکار و احوال حافظ)، مقدمه از علامه قزوینی، تهران: نشر زوار.
کاتب یزدی، احمد بن حسین، (1357). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
کیانی، محسن، (1369). تاریخ خانقاه در ایران، تهران: کتابخانه طهوری.
کتبی، محمود، (1364). تاریخ آل مظفر، محقق و مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
محرابی کرمانی، (1330). تذکره الاولیاء یا مزارات کرمان (تصنیف در نیمه اول قرن دهم هجری)، به اهتمام حسین کوهی کرمانی، تهران: مدیر نسیم صبا.
مستوفی، حمدا...، (1339). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مستوفی بافقی، محمد مفید، (1385)، جامع مفیدی، ج 2 و 3، محقق و مصحح ایرج افشار، تهران، اساطیر
معلم یزدی، معین‌الدین بن جلال‌الدین، (1326). مواهب الهی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
میرخواند، محمد بن سید برهان‌الدین خواندشاه، (1339). روضه الصفاء سیرت الانبیاء، ج 4، تهران: خیام.
وزیری کرمانی، احمد علی‌خان، (1385). تاریخ کرمان. تصحیح و تحشیه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علم.
هجویری، علی بن عثمان، (1393). کشف المحجوب، به کوشش عشقی زنجانی، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.