بازتاب مؤلفه‌های ملی‌ در محتوای کتب درسی جغرافیا از سال 1332 – 1357 ش در دوران پهلوی دوم کاربست نظریه تحلیل گفتمان تاریخی روث وداک

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات، واحد یادگار امام‌خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)شهرری،تهران،ایران نویسنده مسئول

چکیده

جغرافیا از مهم‌ترین شاخه‌های دانش بشری است که می‌تواند محل تجلی مولفه‌های ملی باشد. درک و دریافت واقع‌بینانه از پدیده‌های طبیعی و انسانی، بررسی تاریخچه جای‌نام‌ها و استناد به شواهد تاریخی برای تعیین حدود قلمروی سکونت یک گروه از مردمان متضمن ایجاد یک قلمروی ذهنی نیز هست که در پس آن امکان تعریف شدن «ما» و «دیگری» فراهم می‌شود. این مقاله، با ارجاع به اصول روش‌شناختی نظریه تحلیل گفتمان تاریخی روث وداک، درصدد است تا رابطه بین مؤلفه‌های ملی مدنظر حکومت در دوره پهلوی دوم و چگونگی طرح گزاره‌های علمی در کتاب‌های درسی جغرافیایی را صورت‌بندی کند. در نهایت، روش‌ها و تکنیک‌های تعریف شدن ایران به مثابه یک موجودیت سیاسی در خلال محتوای کتاب‌های درسی جغرافیا در دوره پهلوی دوم بررسی خواهد شد تا نشان دهد که دخالت‌های حکومت در چیدمان اطلاعات در کتاب‌های درسی جغرافیا چگونه متناظر به مصالح ملی و در جهت تقویت ارکان حاکمیت سیاسی بوده‌است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتاب‌ها:
- آبراهامیان، یرواند. (۱۳۷۸). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. (ابراهیم فتاحی و احمد گل محمدی، مترجمان). نشر نی.
 - آقا گل زاده، فردوس. (۱۳۹۰). تحلیل گفتمان انتقادی. علمی فرهنگی.
- آوری، پیتر. (۱۳۷۱). تاریخ معاصر ایران. (محمد رفیعی مهرآبادی، مترجم) (ج سوم). انتشارات عطایی.
 - اکبری، محمدعلی‌. تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی اول). تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۵.
‌- بنوعزیزی، علی؛ و اشرف، احمد. (۱۳۸۸). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. (سهیلا ترابی فارسانی، مترجم). نیلوفر.
- پیرنیا، مشیرالدوله. (۱۳۸۲). تاریخ ایران باستان (ج دوم). انتشارات نگاه.
- حافظ نیا، محمدرضا، مبانی مطالعات سیاسی - اجتماعی (جلد 2). قم: انتشارات سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور، ۱۳۷۹.
- ضیاء ابراهیمی، رضا. (۱۳۹۶). پیدایش ناسیونالیسم ایرانی: نژاد و سیاست بی‌جاسازی. (حسن افشار، مترجم). نشر مرکز.
- عیسوی، چارلز. (۱۳۸۹). تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332 1215 ه ق). (یعقوب آژند، مترجم). گستره.
- فردوست، حسین‌. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. ج اول. 2 جلدی ج. تهران: اطلاعات، ۱۳۹۰.
‌- فرکلاف، نورمن. (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان. (فاطمه شایسته پیران، مترجم). طبع و نشر.
- کاتوزیان، محمدعلی‌. اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه کامبیز عزیزی و محمدرضا نفیسی. تهران: نشر مرکز، ۱۳۹۴.
- میرحیدر، دره. (۱۳۸۲). اصول و مبانی جغرافیای سیاسی. دانشگاه پیام‌نور.
- نوذری، عزت‌الله. (۱۳۹۳). تاریخ اجتماعی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی. نوید شیراز.
- همایی، جلال‌الدین‌. شعوبیه. اصفهان: صائب، ۱۳۶۳.
مقالات
- آخوندزاده. (۱۳۸۷). پی افزود مقاله سوغات فرنگ. یاد، 88(24)، 313-317.‌
- اکبری، دکتر محمدعلی؛ و شکورقهاری، معصومه. (۱۳۹۱). وجوه فرهنگی ایرانیت در متون درسی عصر پهلوی اول (کتاب‌های تاریخ، جغرافیا و ادبیات فارسی). مسکویه، 23(7)، 7-32.‌
- حافظ نیا، محمد رضا. (۱۳۹۳). تبیین فلسفه علم جغرافیا. برنامه ریزی و آمایش فضا، 14(18)، 27-56.‌
- لشگری‌تفرشی، احسان. (۱۳۹۹). جستارهای نوین در شناخت نظری مفهوم جغرافیای فرهنگی در مکتب پدیدارشناسی. جغرافیا و توسعه، 59(18)، 1-20.‌
کتاب‌های درسی
- بینا، علی‌اکبر؛ علی تبسمی؛ بابا صفری؛ و عبدالرحیم رادگان. (۱۳۴۰). کتاب درسی جغرافیا برای سال سوم دبیرستان‌ها. مؤسسه مطبوعاتی احمد علمی.
- جلایی‌فر، علی‌اکبر؛ خزائل، رضا؛ گنجی، محمدحسن؛ و عاطفی، مصطفی. (۱۳۵۲). کتاب درسی جغرافی مقطع پنجم دبیرستان رشته طبیعی، ریاضی و خانه‌داری. شرکت سهامی طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران.
- جلایی‌فر، علی‌اکبر؛ خزائل، رضا؛ گنجی، محمدحسن؛ و عاطفی، مصطفی. (۱۳۴۶). کتاب درسی جغرافیای سال چهارم دبیرستان. شرکت سهامی طبع و نشر کتاب‌های درسی ایران.
 
Wodak, Ruth. (2009). Discursive Construction of National Identity. Edinburgh University Press.
Wodak, Ruth. (n.d.). Language, Power and Ideology. John Benjamins Publishing Company.
Wodak, Ruth; & Chilton, Paul. (2005). A New Agenda in (Critical) Discourse Analysis: Theory, methodology and interdisciplinarity. John Benjamins Publishing.
Wodak, Ruth; & Meyer, Michael. (2001). Methods of Critical Discourse Analysis. SAGE.
Wodak, Ruth; & Meyer, Michael. (2015). Methods of Critical Discourse Studies. SAGE.