تأثیر گرایش به مؤلفه‌های تمدن غرب در مواجهه روشنفکران دوره قاجاربا پیشینه‌ی فرهنگی ایران اسلامی(مطالعه‌ی موردی آرا فتحعلی آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی و میرزا عبدالرحیم طالبوف)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران

2 دانشیار گروه تاریخ ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران

3 دانشیار گروه تاریخ دانشیار گروه تاریخ ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. ایران.

چکیده

مواجهه با تمدن جدید غرب، تأثیرات به سزایی در تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایران و نیز آرا و دیدگاه‌های روشنفکران دوره‌ی قاجار داشته‌است که رویکرد منفی یا کم‌انگاری روشنفکران این دوره نسبت به پیشینه علمی و فرهنگی ایران دوره اسلامی را می‌توان از جمله مهم‌ترین این تأثیرات برشمرد. نفی و یا تضعیف هویت فرهنگی یکی از پیامدهای این رویکرد به‌شمار می‌آید و همین موضوع، اهمیت پرداختن به چگونگی تأثیرگذاری غرب در این زمینه را فزونی می‌بخشد. این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی و تحلیلی و با استناد به آثار مکتوب برجای مانده از روشنفکرانی هم‌چون آخوند زاده، کرمانی و طالبوف به این پرسش پاسخ دهد که مواجهه با غرب به چه شیوه‌ای توانسته است بر نوع نگاه روشنفکران این دوره تأثیری منفی نسبت به پیشینه علمی و فرهنگی ایران دوره اسلامی داشته باشد. یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر آن است که شناخت نادرست و ناقص روشنفکران نسبت به اصل تمدن غرب از سویی و تأثیرپذیری ایشان از برخی مبانی فکری و فرهنگی آن مانند علم جدید، آرا مستشرقین غربی و باستان‌گرایی از سویی دیگر، مهم‌ترین تأثیرات را در شکل دهی به نگرش منفی آنان داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  •  

    • آدمیت، فریدون(1355) فکر آزادی و مقدمه مشروطیت ایران، تهران: خوارزمی.
    • ادیب زاده، مجید (1392) تبارشناسی تفکر علمی در ایران، تهران: الفبای فرهنگ.
    • اصیل، حجت‌الله (۱۳۷۶) زندگی و اندیشه میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، تهران: نی
    • اکبری، محمد علی (۱۳۸۴) چالش‌های عصر مدرن در ایران عهد قاجار؛ مجموعه مقالات، تهران: مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
    • ------------ (1375) رویکرد غرب‌گرایان به نوسازی ایران، ج اول، تهران: سروش.
    • آخوندزاده، فتحعلی(1351) مقالات فارسی، تهران: آوا.
    • --------- ( ۱۳۵۷) الفبای جدید و مکتوبات، تبریز: احیا.
    • --------- (1395) مکتوبات کمال‌الدوله و ملحقات آن، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، باشگاه ادبیات.
    • آدمیت، فریدون ( ۱۳۵7) اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران، پیام.
    • --------- (1363) اندیشه‌های طالبوف تبریزی، تهران: دماوند.
    • --------- (۱۳۹۴) فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران: گستر.
    • آزاد ارمکی، تقی(1380) مدرنیته ایرانی؛ روشنفکران و پارادایم فکری عقب‌ماندگی در ایران، تهران: اجتماع.
    • آشوری، داریوش (1384) ما و مدرنیت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
    • باربور، ایان (1362) علم و دین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • براون، ادوارد گرانویل(1351) تاریخ ادبی ایران، ترجمه و حواشی از علی پاشا صالح و دیگران، تهران: امیرکبیر.
    • پولاک، ادواردیاکوب(1361) سفرنامه پولاک "ایران و ایرانیان" ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
    • تحویلی، محمد علی ( 1337) نقد اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران: گام.
    • داوری اردکانی، رضا (1363) شمه‌ای از تاریخ غرب‌زدگی ما، تهران: سروش.
    • حاجیانی، ابراهیم (1388)جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
    • حائری، عبدالهادی( 1394) نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
    • زرشناش، شهریار (1373) تأملاتی درباره جریان روشنفکری در ایران، تهران: برگ.
    • زیباکلام، صادق (1377) سنت و مدرنیته؛ ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: روزانه.
    • سروش، عبدالکریم (۱۳۵۷) علم چیست، فلسفه چیست؟ تهران: انتشارات حکمت.
    • سعید، ادوارد (1371) شرق‌شناسی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    • شریعتی، علی (بی‌تا) چه باید کرد؟ تهران: حسینیه ارشاد.
    • شرفی، محمد رضا (1380) جوان و بحران هویت، تهران: سروش.
    • ضیاءابراهیمی، رضا (1396) پیدایش ناسیونالیسم ایرانی: نژاد و سیاست بی‌جاسازی، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.
    • طالبوف، عبدالرحیم بن ابوطالب (1319) سفینه طالبی یا کتاب احمد، اسلامبول: مطبعه خورشید.
    • --------- (1312) رساله هیئت جدید فلاماریون، ترجمه، عبد الرحیم طالبوف، استانبول: مطبعه اختر.
    • --------- {بی‌تا} مسالک المحسنین، گردآورنده، محمد رمضانی، نشرخاور.
    • عبدالهادی، حائری(1367) نخستین رویارویی‌های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژاوزی غرب، تهران: امیرکبیر.
    • قدیمی قیداری، عباس(1391) "تاریخ نویسی باستان‌گرا و ناسیونالیستی در ایران عصر قاجار" فصلنامه مطالعات تاریخ ایران دوره اسلامی. شماره اول، تبریز.
    • کرمانی، آقاخان {بی‌تا} رساله سه مکتوب، به کوشش بهرام چوبینه، بی جا.
    • --------- {بی‌تا} صد خطابه، ویراستار، دکتر محمد جعفر محجوب، بی جا: شرکت کتاب.
    • فرای، ن. ریچارد (1388) عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
    • کاتوزیان، همایون(1379)دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی، تهران: مرکز.
    • کچویان، حسین ( ۱۳۸۴) تطورات گفتمان‌های هویتی ایران، ایرانی درکشاکش با تجدد و مابعد تجدد، تهران: نشر نی.
    • کاتم، ریچارد (1385) ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: کویر.
    • گرشاسپ چوکسی، جمشید( 1381 ) ستیز و سازش زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب، ترجمه نادر میر سعیدی، تهران: ققنوس.
    • طرفداری، علی محمد ( 1397) "شرق‌شناسی اسلامی، ایران‌شناسی و پیدایش تاریخ نگاری‌های ملی‌گرایانه در ایران" از کتاب ملی‌گرایی و تاریخ‌نگاری و شکل‌گیری هویت ملی ایران نوین، تهران: امیرکبیر.
    • متی، رودی، کدی، نیکی (1371)ایرانشناسی در ایران و اروپا، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: هدی.
    • مجتهدی، کریم (1379) آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب، تهران: دانش و اندیشه معاصر.
    • مطهری، مرتضی (1362) خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: انتشار.
    • ملکم، جان (1362) تاریخ ایران، ترجمه اسماعیل حیرت، تهران، فرهنگسرا.
    • منتسکیو، شارل لوئی دوسکوندا {بی‌تا} روح القوانین، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیرکبیر.
    • میرسپاسی، علی (1385) تأملی درمدرنیته ایرانی؛ بحثی درباره گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، تهران، طرح نو.
    • ناطق، ناصح (1364) ایران از نگاه گوبینو، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
    • ناظم الدوله، ملکم(1381)رساله‌های میرزاملکم خان ناظم الدوله، گردآوری حجت‌الله اصیل، تهران، نو.
    • ورجاوند، پرویز (1378)پیشرفت و توسعه بربنیاد هویت فرهنگی، تهران، انتشار.
    • وحیدا، فریدون (1387) جامعه‌شناسی در ادبیات فارسی، تهران، سمت.
    • هلزی هال، ل. و (1391) تاریخ و فلسفه علم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، سخن.

    مآخذ انگلیسی

     

    • Matthee Rudi(2010). "The Imaginary Realm: Europe's Enlightenment Image of Early Modern Iran."Comparative Studies of South Asia Africa and the Midd… East 30.
    • Mangol Bayat (1974). Mirza Aqa Khan Kermani: A Nineteenth Century Persian Nationalist. Eastern Studies 10 (1) : 36 – 59
    • Williams Patrick, Chrisman Laura ( 1994). Colonial Discourse and Post – Colonial Theory: A Reader, New York: Columbia University.
    • Abdollahi Matanaq Ghaffar (2013). The Role of Istanbul Iranians in the Development of Pan – Islamism Ideology (Case Study: Mirza Agha Khan Kermani, Sheikh Ahmad Rouhi) Asian Culture History: Vol, 5, No . 2
    • Schaffer Simon (1986). "Scientific Discoveries and the End of Natural Philosophy " Social Studies of Science, 16 .
    • Roger Trigg (1993). Rationality and Science (Oxford: Blackwell)
    • Bayat-Phillip, Mangol (1981)."Tradition and change in Iranian religious thought", in: Continuity and change in Modern Iran. Eds by E.Bonine and Nikkii Kedddie. Albany: State University of New York Press.
    • George Rawlinson (1893). The Story of Parthia, Laondon, T. Fisher Unwin.
    • Wood, Michael, (2006) ,EDWARD SAID, Proceedings of the American Philosophical, Society, philadelphia.