خوانشی نو از سیر تاریخی روند مبارزه با مالاریا در قالب برنامه‌های‌ توسعه (1327ـ1356ش)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام،گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

مالاریا از مهلک­ترین بیماری­های انگلی و عفونی است که به رغم پیشرفت علم پزشکی درمان قطعی برای آن کشف نشده است. این بیماری در ایران تا دوره پهلوی(1320-ش1357ش)، یکی از دلایل اصلی مرگ و میر بود که به لحاظ گستردگی، پیامدهای آن اقشار آسیب­پذیر مانند کشاورزان و کارگران را تهدید و استان­های مالاریاخیز را درگیر می­کرد. شرایط محیطی، مسائل اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی در کنار عناصر اقلیمی نقش مهمی در شیوع بیماری داشتند. از این رو بررسی عملکرد دولت(1320-1356ش/1941-1978م)، به عنوان نهاد اداره کننده جامعه در مواجه با این بیماری همه­گیر و معضلی که بر جنبه­های مهم زندگی افراد از جمله ادامه حیات و معیشت تأثیر داشت، حائز اهمیت است. یکی از راهکارهای دولت در مقابله با بیماری، تبادل تجربه و هم اندیشی در پیشبرد گام­هایی بود که در قالب برنامه­های توسعه تبلور پیدا ­کرد. اما مقایسه اقدامات دولت و سازمان برنامه در ادوار مختلف نشان داد، فعالیت­ها همواره با کامیابی همراه نبوده است. از این رو بررسی علل موفقیت یا ناکامی دولت در کنترل و مهار مالاریا در برنامه­های توسعه پرسش مطرح در پژوهش است. نتایج با بهره­گیری از مذاکرات مجلس شورای ملی و گزارش­های سازمان برنامه، به روش توصیفی- تحلیلی و پسارویدادی نشان داد، گرچه تغییر در سیاست­گذاری­های بهداشتی از سوی برنامه­ریزان و دولت، با آغاز برنامه­های توسعه(1327ش/1948م)، و تمرکز بر دلایل شیوع بیماری در کاهش عوامل بیماری­زا و تقلیل تعداد بیماران مؤثر بود، متغییرهایی همچون تخصیص بودجه، تجهیزات و مساعدت­های جهانی دلایل کامیابی یا ناکامی در مبارزه با بیماری را روشن می­کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آقارضایی، سعید، رضایی، شیوا،(1396)، پزشکی عصر صفویه با تکیه بر سفرنامه­های غربی، فصلنامه تاریخ نو، سال هفتم، شماره نوزدهم، تابستان: 185 ـ201.
ادریسیان، غلامحسین،(1381)، مروری بر وضعیت مالاریا در ایران، مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، سال اول، شماره اول.
الگود، سریل، لوید،م(1371)، تاریخ پزشکی ایران و سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه: باهر فرقانی، تهران، نشر امیرکبیر.
سازمان برنامه، بانک ملی ایران، اداره آمار و بررسی­های اقتصادی و مالی(1327)، تاریخچه تنظیم برنامه هفت ساله عمران و آبادی ایران، تهران،ضمیمه مجله شماره98بانک ملی ایران، بهمن و اسفند.
سازمان برنامه،(1326)، گزارش مشرف نفیسی راجع به برنامه هفت ساله.
سازمان برنامه،(1326)دوم اوت1947، گزارش شرکت موریسن نودسن، مقاطعه کاران عمومی، تهران.
سازمان برنامه،(1328)، گزارش مشرف نفیسی مدیرعامل سازمان برنامه درباره عملیات سازمان برنامه هفت ساله.
سازمان برنامه،(1337)، برنامه تفصیلی پنج ساله که به تصویب کمیسیون مجلس شورای ملی رسیده است، تهران.
سازمان برنامه،(1338)، سنجش پیشرفت و عملکرد برنامه عمرانی هفت ساله دوم ایران، اسفند ماه، مدیریت اقتصادی، تهران.
سازمان برنامه، دفتر بودجه،(1341)، برنامه عمرانی هفتساله دوم، طرح­های مصوب سازمان برنامه، تهران.
سازمان برنامه(1343)، گزارش اجرای برنامه هفت ساله دوم، تهران.
سازمان برنامه،(1347)، اصول و هدف­های برنامه عمرانی چهارم کشور، مصوب هشتم مرداد ماه، تهران.
سازمان برنامه،(1356) 2536، گزارش عملکرد برنامه پنجم عمرانی کشور، آذر، تهران.
سالاری، حسن،(1393)، نقش امیراعلم در پیشرفت بهداشت و آموزش پزشکی نوین در ایران، مجله تاریخ علم، پاییز و زمستان، شماره17،صص241ـ271.
روزنامه آیندگان،(1351)، مدیرمسئول: حسین اهری، دوشنبه28 فروردین، شماره1034، سال پنجم، سال(1355)2535، دوشنبه اول شهریور2535، شماره2604، سال(1355)2533، شماره2610، سال نهم.
روزنامه اصفهان،(1346)، مدیرمسئول: امیرقلی امینی، شماره­های: 1504،1516.
روزنامه اطلاعات،(1350)، شنبه اول آبان، شماره13629.
زراعی، مجتبی روحانی، علیرضا،(1388)، تبار شناسی و بررسی عملکرد سازمان برنامه و بودجه به روایت اسناد نخست وزیری1343ـ1326، مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری، تهران، خانه کتاب.
جلالی مسلم، غلامحسین،(1334)، تاریخچه مطالعات و مبارزه با مالاریا در ایران، انتشارات پارازیتولوژی و مالاریالوژی
خواجه، شهناز، الهیاری، فریدون، کجباف، علی اکبر،(1397)، بررسی تاریخی روند مبارزه با مالاریا در ایران در سال­های۱۳۲۷تا ۱۳۴۶ش/۱۹۴۸تا۱۹۶۷م)برنامه های عمرانی اول تا سوم)، مجله اخلاق پزشکی،صص195ـ208.
فقیه، محمدعلی،(1349)، مالاریاشناسی و ریشه کنی مالاریا، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 1257.
کرمی، زهرا و مسعود کثیری،(1395)، تأثیر انستیتو پاستور ایران بر کنترل بیماری­های همه گیر، در اوائل قرن بیستم بر پایه اسناد، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، تیر دوره­ی نهم،شماره2،صص12-1.
گروه نویسندگان،(1398)، کتاب جامع بهداشت عمومی، گفتار2: ابوالحسن ندیم، جلد اوّل، چاپ چهارم، انتشارات علوم پزشکی تهران، دانشکده بهداشت، تهران.
لوح فشرده مذاکرات مجالس پانزدهم تا بیست و چهارم،(1391)، تهران، انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
لیلاز، سعید،(1392)، موج دوم: تجددسازی آمرانه در ایران، تاریخ برنامه­های عمرانی سوم تا پنجم. تهران، انتشارات نیلوفر.
مرکز اسناد ریاست جمهوری،(1382)، اسنادی از اصل چهارترومن در ایران(1346ـ1325)، جلد1، به کوشش: تیمور بشیرگنبدی، تهران.
ناصری، عبدالرحیم،(1363)، تشخیص و درمان مالاریا، پایان نامه دکترای پزشکی، دانشگاه تهران.
نفیسی، ابوتراب،(1353)، خدمت نظام من چگونه گذشت، مجله خاطرات وحید، شماره 32، صص:45-39.