صحت سنجی روایات سریه ذات‌السَلاسِل و ارزیابی اسناد و اخبار آن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

گروه معارف اسلامی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه اصفهان- اصفهان- اصفهان- ایران

چکیده

سریه ذات‌السلاسل یکی از حوادث مهمی است که در دوران رسوالله (ص) رخ داد؛ اما اخبار و اسناد موجود درباره آن پراکنده و ناهمسو است. سنجش اعتبار و جایگاه روایات این سریه موضوعی است که منابع اسلامی و پژوهشگران معاصر به آن کمتر توجه کرده‌اند. این جستار به‌دنبال آن است تا اخبار و اسناد مرتبط با سریه ذات‌السلاسل را ارزیابی و دیدگاه مختار را تبیین نماید. پژوهش کتابخانه‌ای حاضر به شیوه مطالعه تاریخی و توصیفی، اسنادی تنظیم و منابع تاریخی، کلامی، فقهی، تفسیری و ادبی فریقین (شیعه و سنی) مورد استفاده قرارگرفته است. در مقاله، نخست روایات مختلف درباره سریه به تفکیک آمده، سپس تحلیل و برخی دلایل تعارض‌ها، ارزیابی و درنهایت سریه بازخوانی شده‌است. نتایج حاصل گویای آن است که تعارض سندی و ناهمگونی محتوایی اخبار و گزینش‌های منابع اسلامی مانع آن شده تا روایت پیوسته‌ای از سریه، غرض و سرانجام آن ارائه گردد. در عین حال بخشی از تحولات سیاسی و اجتماعی و جایگاه افراد بر اساس این اخبار استخراج و تحت‌تأثیر آن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آذرنوش آذرتاش،(1388) فرهنگ معاصر عربی- فارسی، جلد 3، [بی‌جا]: نشر نی.
ابن‌فارس، احمد، [بی‌تا] مقاییس الله، جلد 3، تحقیق محمد هارون، بیروت: دارالفکر.
ابن‌ابی الحدید، [بی‌تا] شرح نهج‌البلاغه، جلد 6، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیا احیا العربیه.
ابن‌ابی العالم، (1411 ق) الاحاد و المثانی، جلد 2، تحقیق جوابره، [بی‌جا]: دار الدرابه.
ابن‌ابی شیبه، (1409 ق) المصنف، جلد 7 و 8، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت: دارالفکر.
ابن‌اثیر، علی، [بی‌تا] اسدالغابه، جلد 2، تهران: اسماعیلیان.
---، [بی‌تا] الکامل فی التاریخ، جلد 2، بیروت: دارصادر.
ابن‌جبر، علی، (1418 ق) نه الایمان، تحقیق احمد حسینی، قم: مجتمع امام هادی (ع).
ابن‌حبان، (1393 ق) الثقات، جلد 2، حیدرآباد: الکتب الثقافیه.
ابن‌حبیب، [بی‌تا] المحبر، تحقیق ایلزه لیختن شتیتر، بیروت: دار الآفاق.
ابن‌حجر، (1415 ق) الاصابه، جلد 1 و 2 و 3 و 8، بیروت: دارالکتب العلمیه.
---، [بی‌تا] فتح الباری، جلد 7 و 8، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌حنبل، احمد، [بی‌تا] مسند، جلد 1 و 4، بیروت: دارصادر.
ابن را هویه، اسحاق، (1412 ق) مسند ابن را هویه، جلد 1، تحقیق بلوسی، مدینه: مکتبه الایمان.
ابن‌سعد، محمد، (1418 ق) الطبقات الکبری، جلد 1 و 2 و 4، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌سیدالناس، (1406 ق) عیون الاثر، جلد 1 و 4، [بی‌جا]: مؤسسه عزالدین.
ابن‌شبه، عمر، [بی‌تا] تاریخ المدینه المنوره، تحقیق فهیم محمدشلتوت، قم: دارالفکر.
ابن‌شهرآشوب، (1376) مناقب آل ابی‌طالب، جلد 1، نجف: الحیدریه
ابن‌عبدالبر، (1412 ق) الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، جلد 3، تحقیق علی‌محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل.
ابن‌عساکر، (1415 ق) تاریخ مدینه دمشق، جلد 2، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن‌کثیر، اسماعیل، (1408 ق) البدایه و النهایه، جلد 3 و 4 و 9، تحقیق علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
---، (1396 ق) السیره النبویه، جلد 3 و 4، تحقیق مصطفی عبدالواحد، بیروت: دارالمعرفه.
ابن منظور، (1414) لسان العرب، جلد 11 و 14، الطبعه الثالثه، بیروت: دارصادر.
ابن‌هشام، عبدالملک، [بی‌تا] السیره النبویه، جلد 2 و 4، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری و سلبی، بیروت: دارالمعرفه.
احمدی میانجی، علی، (1419 ق) مکاتیب الرسول (ص)، جلد 1، قم: دارالحدیث.
اربلی، علی بن عیسی، (1421 ق) کشف الغمه، جلد 1، قم: الرضی.
اسکافی، محمد، (1402 ق) المعیار و الموازنه، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: [بی نا].
بحرانی، هاشم، (1416 ق) البرهان فی تفسیر القرآن، جلد 5، تهران: بعثت.
بخاری، اسماعیل، (1401 ق) الصحیح، جلد 4 و 5، بیروت: دارالفکر.
---، اسماعیل، [بی‌تا] تاریخ الکبیر، جلد 6، دیاربکر: المکتبه الاسلامیه.
بلاذری، احمد، (1394 ق) انساب الاشراف، جلد 1 و 10، تحقیق محمودی، بیروت: الاعلمی.
بیهقی، ابوبکر، (1405 ق) دلایل النبوة، جلد 4، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
بیهقی، احمد، [بی‌تا] السنه الکبری، جلد 7، بیروت: دارالفکر.
ترمذی، محمد، (1403 ق) سنن، جلد 5، تحقیق عبدالرحمن محمد، بیروت: دارالفکر.
جعفریان، رسول، (1383 ش) سیره رسول خدا (ص)، قم: دلیل ما.
حاکم نیشابوری، (1406 ق) المستدرک، جلد 4، تحقیق المرعشی النجفی، بیروت: دارالمعرفه.
حسن‌زاده، رمضان، (1382) روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، ساوالان.
حسین طلایی، پرویز، (پاییز و زمستان 1396): "جغرافیایی تاریخی شهر آمد و جایگاه آن در مناسبات ایران و روم در روزگار ساسانیان"، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دوره 11 / شماره 21، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صفحات 116-89.
حسینی‌همدانی، محمدحسین، (1404 ق) انوار درخشان، جلد 18، تهران: لطفی.
حلبی، ابوالفرج، (1427 ق) السیره الحلبیه، جلد 2، تهران: دارالکتب العلمیه.
حلی، جمال الدین حسن، (1411 ق) کشف الیقین فی فضایل امیرالمومنین (ع)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خلیفه بن خیاط، (1414 ق) طبقات، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
دیلمی، حسن، (1376) ارشاد القلوب، جلد 2، ترجمه علی سلگی، [بی‌جا]: ناصر.
رازی، محمد بن حسین، [بی‌تا] نزهه الکرام و بستان العوام، جلد 2، تهران: دانشگاه تهران.
راوندی، ضیاء‌الدین، (1407 ق) النوادر، تحقیق عسکری، [بی‌جا]: دارالحدیث.
راوندی، قطب‌الدین، [بی‌تا] الخرائج و الجرائح، جلد 1، قم: الإمام المهدی.
سجستانی، سلیمان، (1410 ق) سنن ابی‌داوود، جلد 1، تحقیق سعید اللحام، بیروت: دارالفکر.
سمعانی، عبدالکریم، (1382 ق) الانسان، جلد 1، حیدرآباد: دائره‌المعارف ال عثمانیه.
شفیعی خوزانی، سعید، (بهار و تابستان 1393): "کهن‌ترین مکتوبات غیر اسلامی درباره ظهور اسلام و قرآن"، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دوره8/شماره14، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صفحات 140-113.
شیخ صدوق، محمد، (1413 ق) من لا یحضره الفقیه، جلد 2، قم: جامعه مدرسین.
---، (1378 ق) عیون اخبار الرضا (ع)، جلد 2، تهران: نشر جهان.
صالحی شامی، محمد، (1414 ق) سبل الهدی فی سیره غیر العباد، جلد 4 و 6، تحقیق عادل احمد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طبرانی، سلیمان، [بی‌تا] المعجم الکبیر، جلد 5 و 22، الطبعه الثانیه، تحقیق السلفی، قاهره: ابن‌تیمیه.
طبرسی، فضل بن حسن، ( 1417 ق) اعلام الوری بأعلام الهدی، جلد 1، قم: آل البیت.
---، (1372) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، جلد 10، تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد، [بی‌تا] تاریخ الامم و الملوک، جلد 2 و 3، بیروت: مؤسسه مؤسسه.
شیخ طوسی، محمد بن حسن، ( 1414 ق) الأمالی، قم: دارالثقافه.
---، [بی‌تا] التبیان فی تفسیر القرآن، جلد 10، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
عاملی، سیدجعفر مرتضی (1426) الصحیح من سیره النبی الأعظم‌، جلد 20، قم: دارالحدیث.
عبدالرزاق، ابوبکر، [بی‌تا] المصنف، جلد 5 و 11، تحقیق حبیب الاعظمی، [بی‌جا]: المجلس العلمی.
فرات کوفی، (1410 ق) تفسیر، جلد 2، تحقیق محمدکاظم، ایران: وزراه الثقافه و الإرشاد الاسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم، (1404 ق) تفسیر قمی، جلد 2، الطبعه الثانیه، قم: دارالکتاب.
(شیخ) کلینی، محمد، (1365) الکافی، جلد 5، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1403 ق) بحار الأنوار، جلد 90، بیروت: الوفاء.
مسعودی، علی بن حسین، [بی‌تا] التنبیه و الاشراف، جلد 1، تصحیح عبدالله الصاوی، قاهره: دارالصاوی.
مسلم بن حجاج نیشابوری، [بی‌تا] المسند الصحیح، جلد 7، تحقیق محمد عبدالباقی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
(شیخ) مفید، محمد، (1413 ق) الإرشاد، 2 جلد، قم: کنگره شیخ مفید.
معروف حسنی، هاشم، (1382 ق) سیره الأئمة الاثنی عشر علیهم السلام‌، جلد 2، نجف: مکتبه الحیدریه.
مقریزی، تقی‌الدین، (1420 ق) امتاع الاسماع، جلد 1 و 4 و 7، بیروت: دارالکتب العلمیه.
موسوی همدانی، محمد باقر، (1374) ترجمه تفسیر المیزان، جلد 20، قم: جامعه مدرسین.
نسائی، احمد، (1411 ق) السنه الکبری، جلد 5، تحقیق بنداری و غیره، بیروت: دارالکتب العلمیه.
نووی، (1407 ق) شرح مسلم، جلد 15، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالکتاب العربی.
واقدی، محمد، (1409 ق) المغازی، جلد 2، بیروت: الاعلمی.
هیثمی، نورالدین، (1408 ق) مجمع الزوائد، جلد 9، بیروت: دارالکتب العلمیه.
یعقوبی، احمد، [بی‌تا] تاریخ، جلد 2، قم: اهل‌البیت (ع).
یگانه، علی؛ کامران فر، احمد؛ قلیزاده، محمدرضا (بهار و تابستان 1400): "گستره ژئوپلتیکی رقابت‌های ایران ساسانی با روم شرقی و تأثیر آن"، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دوره 15/شماره28، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صفحات 383-364.
یوسفی، محمدهادی، (1417 ق) موسوعه التاریخ الاسلامی، جلد 2، قم: مجمع الفکر الاسلامی.