اصلاحات اداری در ایران: بررسی موردی تأسیس مؤسسه علوم اداری دانشگاه تهران

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران، گروه تاریخ، دانشکدۀ علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری

چکیده

هدف اصلی این مقاله، بررسی و شناسایی زمینه‌ها، عوامل و کنشگران مؤثر بر تأسیس مؤسسه علوم اداری دانشگاه تهران به‌منظور اصلاح قسمتی از نظام اداری دولتِ در حال گسترشِ ایران است. پژوهش، با روش کتابخانه‌ای مبتنی بر توصیف و تحلیل اسناد و سایر داده‌های تاریخی و سنجش تحقیقات و تحلیل پژوهشگران، در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که کنشگران و مولفه‌های مؤثر بر تأسیس مؤسسه علوم اداری کدامند؟ فرضیه پژوهش این است که هم‌سو شدن ضرورت اصلاح نظام نگهداری اسناد در ایران به‌عنوان فصلی در نوسازی اداری با سیاست‌های مجریان اصل چهار ترومن، در تأسیس مؤسسه علوم اداری (به مثابه یکی از الزامات اجرای اصلاحات یاد شده) مؤثر بوده‌است. مطابق یکی از اصول مدل ماکس وبر، در یک بوروکراسی، اداره امور بر اساس نگهداری اسناد و مدارک کتبی یعنی سوابق و پرونده‌ها قرار دارد؛ لذا یکی از پایه‌های تحول بوروکراسی اداری را می‌توان، اصلاح یا نوسازی سیستم مدیریت اسناد دانست. بر اساس یافته‌های پژوهش می‌توان گفت هرچند تأسیس مؤسسه علوم اداری دانشگاه تهران در پاسخ به نیازی طبیعی بود که در بستر تاریخی و تحت‌تأثیر فرایند رشد و نوسازی تشکیلات دولت پدید آمده بود؛ اما همسو شدن این نیاز با سیاست‌های مجریان اصل چهار ترومن، در تأسیس این مؤسسه نقش شتاب‌دهنده داشته‌است. همچنین نقش سه گروه (مرکب) اصلی از کنشگران با رویکردهای متفاوت و به‌منظور اصلاح قسمتی از نظام اداری دولتِ در حال گسترشِ ایران، تأمین نیروی‌انسانی مؤثر در ادامه و استمرار اصلاحات اداری در تأسیس این مؤسسه مشهود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الهیاری، فریدون؛ علی جعفری و مرتضی دهقان نژاد. (1395). اصلاح نظام اداری ایران در عصر قاجار با تأکید بر قانون استخدام کشوری. تاریخ اسلام و ایران، ش 29: 5 تا 38.
برهانی، مرجان. (1394). روابط ایران و آمریکا (1324-1320 ش.) بر پایه اسناد. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. س 16، ش 2، تابستان، پیاپی 63: 1-27.
بوشهری، جعفر. (1335). اداره امور بایگانی؛ تحقیق در چگونگی امحاء اوراق. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم اداری. تهران: دانشگاه تهران؛ دانشکده حقوق. مؤسسه علوم اداری.
بوشهری، جعفر. (1347). مدیریت اسناد و فن بایگانی، تهران: چاپخانه افست، چاپ چهارم.
حسابرس. (1355). آشنایی با مؤسسات آموزش عالی تربیت متخصص مالی: دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران. حسابرس (دوره قدیم)، اسفند 1355 - شماره 3: 18 تا 19.
خدری‌زاده، علی‌اکبر؛ فاطمه دانش‌شکیب. (1390). چگونگی بازتاب اندیشه نوسازی در مجله آینده (1306-1304 ه. ش)، مسکویه، ش 17: 37 تا 62)
خدری‌زاده، علی‌اکبر؛ فاطمه دانش‌شکیب. (1394). ضرورت نوسازی اقتدارگرا از نگاه "مرد آزاد". پژوهش‌نامه تاریخ، س 10، ش 39: 65-76.
دانشگاه تهران (1344). سالنامه و راهنمای تحصیلی دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی، تهران: سازمان مستقل چاپخانه دولتی ایران
دستره، آنت. (1363). مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران. ترجمه منصوره اتحادیه (نظام‌مافی). تهران: نشر تاریخ ایران.
دستره، آنت. (1393). بلژیک و ایران، روابط. در: دانشنامه جهان اسلام. جلد چهارم (نسخه برخط: https://rch.ac.ir/article/Details/11320).
 رفیعی‌راد، علی احمد و احمد محمدی. (1396). مکتب نوسازی متقدم و ریشه‌های تاریخی بحران منابع آب‌های زیرزمینی در ایران: بررسی تأثیر و عملکرد اصل چهار ترومن. علوماجتماعی (دانشگاه علامه طباطبایی). ش 77: 195 تا 243.
 سیاسی، علی‌اکبر. (1386). یک زندگی سیاسی. تهران: نشر ثالث.
 شجاعی، منوچهر. (1384). نهضت نظام‌های اداری تطبیقی. مدیریت فرهنگ سازمانی، ش 9: 21 تا 36.
 صبا، محسن. (1337). اصول بایگانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 عصار، ع. (1316). رهنمای بایگان یا اصول فن بایگانی. تهران: چاپخانه تابان.
 قرشی، یوسف و محمد جمیری. (1387). اصل چهار ترومن در ایران. تاریخ معاصر ایران. ش 46: 71-102.
کرباسیان، اکبر. (1378). تحلیلی بر نتایج اجرای اصل چهار ترومن در ایران. گزارش، ش 107: 64 تا 73.
 مرکز اسناد ریاست‌جمهوری. (1382). اسنادی از اصل چهار ترومن در ایران (1346-1325 ه. ش.)، به کوشش تیمور بشیر گنبدی، 2 جلد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
 میلسپو، آرتور چستر. (1356). مأموریت آمریکایی‌ها در ایران. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام.
 همراز، ویدا. (1381). بررسی اهداف و عملکرد اصل چهار ترومن (هیئت عملیات اقتصادی آمریکا در ایران). تهران: وزارت امور خارجه، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی.
 
 
Angel, Herbert E. (1972). Archives in Developing Countries: Iran as a Case Study. American Archivist. Vol. 35, No. 2, pp. 173-181.
Jolly, Ray C. (1958). A Study of Requirements for a Public Records Law in Iran. A Dissertation Presented to the Faculty of the school of public administration, University of Southern California, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree doctor of public administration.
Garlitz, Richard P.(2018). A mission for development: Utah universities and the Point Four Program in Iran. Logan: Utah State University Press.
USAID. (1966). A.I.D. economic assistance to Iran 1950-1965. Summary highlights of A.I.D. economic assistance activities in Iran. A handbook for members of the U.S. country team in Iran. issued by the U. S. AID mission to Iran. June 1966.
USAID. (1964). Highlights of the AID progam in IRAN. Bulletin. Produced by Communications Resources Branch, January 1964.
Warne, William E. (1988). Oral History Interview with William E. Warne, Independence, Missouri, May 21, 1988, by Niel M. Johnson.
Warne, William e. (1956). Mission for Peace: Point 4 in Iran. Bobbs-Merrill Company Inc.
Utah State University. (1963). Iran and Utah State University: half a century of friendship and a decade of contracts. Logan, Utah
 
 
 اسناد
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی)، پرونده شماره: 220005854؛ پرونده شماره: 240031518؛ پرونده شماره: 297009308؛ پرونده شماره: 297043478 و پرونده شماره: 380000314
پیوست 1. گزارش عملکرد مؤسسه علوم اداری به وزیر بازرگانی و اعلام برنامه‌های جذب دانشجو از بین کارکنان برای تحصیل در تخصص‌های اداری
پیوست 2. برگی از قرارداد پروژه 88 بین اداره همکاری‌های بین‌المللی با دانشگاه تهران
پیوست 3. صفحه دوم پایان‌نامه جعفر بوشهری، نخستین [؟] فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی ارشد مؤسسه علوم اداری، 1335