تاملی بر رویکرد انتقادی احسان طبری به باستان گرایی حکومت پهلوی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ایران شناسی و تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران.

چکیده

 رویکرد انتقادی احسان طبری به ایدئولوژی باستانگرایی حکومت پهلوی، مواجهه‌ای‌ست ایدئولوژیک، خصمانه و ستیزه‌جویانه که در بافت گفتمانی و فضای سیاسی ایران در این دوره دارای معناست. طبری تلاش می‌کند به مثابه‌ی صدایی غیرهمگون و ناهمساز، گفتمان رسمیِ باستانگرایانه‌ی حکومت پهلوی را به چالش بکشد. این رویکرد، بیش از آنکه دغدغه‌ی اتکا بر مستندات تاریخنگارانه داشته باشد، خصلتی مبارزاتی، ایدئولوژیک و سیاسی دارد و تابعی ست از موقعیت سیاسی- ایدئولوژیکی مورخ در قامت یک ایدئولوگِ چپِ مبارز و دلبسته به منطق نظری مارکسیسم در بازخوانی تاریخ. این رویکرد انتقادی، واجد چند خصلت پراهمیت است: نخست اینکه روایت رسمیِ تفاخرآمیز و پرشکوه حکومت پهلوی از مفهوم بنیادینِ شاهنشاهی را در چشم‌اندازی اخلاق‌گرایانه- عبرت آموز و با گنجاندن آن ذیل مفهوم انحطاط، به چالش می‌کشد، دوم اینکه خصلت‌های نژادی- ملی‌گرایانه‌ی این ایدئولوژی باستانگرایانه را با اتکا بر مفهوم انترناسیونالیسم مورد حمله قرار می‌دهد، و سوم، با طرح برخی دیدگاه‌های انتقادی، نهادسازی‌های برآمده از این جهان‌بینی باستانگرایانه را برآمده از نوعی توهم تاریخی ارزیابی می‌کند که راه به شوینیسم نهادین می‌برد. در این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، بینش انتقادی احسان طبری به ایدئولوژی باستانگرایی حکومت پهلوی مورد واکاوی قرار خواهد گرفت و تلاش می‌شود تا لایه‌های متعدد این رویکرد انتقادی و عوامل موثر بر شکل‌گیری آن و نیز بسترهای برسازنده‌ی آن به پرسش گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوطالبی، مهدی و مهرداد مشایخی (1386)، نهال ملی‌گرایی در خاک چپ، بازتاب اندیشه، شماره 89 و 90، مرداد و شهریور.
بیگدلو, رضا. (1398). برساخت هویت ملی ایران بر مبنای نژاد در دوران جنگ جهانی اول. مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام, 13(24), 1-18.
سام دلیری، کاظم و بهروز شهبازی (1391) انقلاب: چرا و چگونه؟ بازخوانی ایدئولوژی انقلابی احزاب چپ (مارکسیستی) دوره پهلوی، مجله جامعه شناسی تاریخی، ش 7، تهران.
رضایی, فاطمه, مرادی, مسعود. (1395). تحول سنجی مفهوم ملت در دوره قاجار. مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام, 10(19), 101-120.
رضوی فقیه، سید مسعود (1387)، جریان چپ، مروری بر سطح تاریخ، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 129، بهمن ماه.
حزب توده‌ی ایران، اسناد و دیدگاه‌ها حزب توده‌ی ایران از آغاز تا انقلاب (1360) تهران: نشر حزب توده ایران.
ساتن، الو ال پی (1333)، رضاشاه کبیر یا ایران نو، ترجمه عبدالعظیم صبوری، تهران، بی نا.
سازمان چریک‌های فدایی خلق (بی تا) 19 بهمن تئوریک، بی جا: نشر مزدک.
کیانوری، نورالدین (1361) حزب توده‌ی ایران و مسائل میهن انقلابی ما، مجموعه مقالات، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها، بی جا: انتشارات حزب توده.
شاکر, علی, آبادیان, حسین. (1399). تحلیلی بر تأثیرات جنگ سرد و نظام دوقطبی بر روابط ایران و عراق در دوره پهلوی دوم. مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام, 14(27), 107-135.
شمیم، علی اصغر (1318)، ترجمه حال بزرگان، تهران، دبیرخانه سازمان پرورش افکار.
طبری، احسان (1347)، برخی بررسی درباره‌ی برخی جهان‌بینی‌ها در تاریخ ایران، تهران، انتشارات حزب توده ایران.
................... (1359)، مسائلی از فرهنگ، هنر و زبان، تهران، انتشارات دوستداران احسان طبری.
..................(1356)، فرهاد چهارم، تهران، بی جا.
................. (1324)، قصه شغالشاه، تهران، انتشارات دوستداران احسان طبری.
................. (1385)، جستارهایی از تاریخ، تهران، انشارات نوید نو.
................ (بی تا)، جامعه ایران در دوران رضاشاه، بی جا.
...............(1326)، شکنجه و امید، تهران، انتشارات دوستداران احسان طبری.
فلسفی، نصرالله (1318)، شرح حال بزرگان، تهران، دبیرخانه سازمان پرورش افکار.
قدسی‌زاد، پروین و دیگران (1389)، ماهیت حکومت پهلوی دوم از نظر حزب توده و چریک‌های فدایی خلق، فصلنامه پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، شماره 6، تابستان.
مشایخی، مهرداد (1380)، جنبش سوسیالیستی و پرولماتیک وابستگی، گفت و گو، شماره 31.
نفیسی، سعید (1372)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، تهران، بنیاد.