اندیشه و عمل سیاسی شیخ حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج. ایران.

2 استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج. ایران.

3 دانشجوی تاریخ اسلام، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، ایران

چکیده

 شیخ حسین بن عبدالصمد حارثی عاملی (984-918) از فقهاء مشهور دوره اول صفوی و معاصر با شاه‌طهماسب (984-930 ق) بوده است. بررسی اندیشه سیاسی، تأثیر و عملکرد او در امور سیاسی، هدف اصلی این پژوهش می‌باشد. سؤال اصلی این پژوهش آن است که اندیشه سیاسی شیخ حسین چه تأثیری در جامعه صفوی و عملکرد سیاسی شاه‌طهماسب داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی-تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای  است. ابزار اصلی پژوهش داده‌های منابع تاریخی عصر صفوی به‌ویژه آثار باقی‌مانده از شیخ حسین بوده که بسیاری از این آثار هنوز ترجمه و تصحیح‌نشده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین تأثیر اندیشه و عمل سیاسی شیخ حسین را می‌توان عمومیت بخشیدن به برگزاری نماز جمعه به‌عنوان فریضه‌ای مذهبی - سیاسی دانست. رویکرد شیخ حسین نسبت به نماز جمعه، مسئله گرفتن جوایز و هدایا از پادشاهان و سجده بر شاه، در راستای مشروعیت بخشی به حکومت شاه‌طهماسب بوده و در این زمینه تلاش فراوانی نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-ابی‌صعب، رولا جوردی، (1397)، تغییر مذهب در ایران، ترجمه منصور صفت‌گل، تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
-آئینه‌وند، صادق ودیگران، (1389)، تحول‌های دینی عصر صفویه و نقش عالمان عاملی، مطالعه موردی محقق کرکی وشهیدثانی، مجله جستارهای تاریخی، شماره 2، صص 18-1.
-آقاجری، سیده‌اشم، (1389)، مقدّم‌های بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: طرح نو.
-استوارت، دوین‌جی، (1380)، نخستین شیخ الاسلام قزوین، پایتخت صفویه، تحلیلی از رساله العقد الحسینی، مترجم محمّدکاظم‌رحمتی، مجلّه آیینه پژوهش، شماره 68، صص 193-173.
-افندی، میرزا عبدالله بن عیسی بیگ، (1414 ق)، ریاض‌العلماء و حیاض‌الفضلاء، محقّق احمدحسینیاشکوری، جلد 2 و 3 و 4 و 5، بیروت: مؤسّسه‌التّاریخ‌العربی.
-باغستانی، محمد، (1379)، تشکیل دولت صفویان، مجله کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 25 و 26، صص 431-375.
-بهائی، بهاءالدّین‌محمّدبن‌حسین‌بن‌عبدالصّمد، (بی‌تا)، العروه‌الوثقی‌فی‌تفسیرسوره‌الحمد (شیخ‌بهائی) والرّحله (پدرشیخ‌بهائی)، مصحّح محمّدرضا نعمتی و اسعد طیب، قم: بوستان کتاب.
-ثواقب، جهانبخش و دیگران، (1399)، سیاست صلح‌طلبی صفویان در برابر دولت عثمانی در سده دهم هجری (با تکیه بر متن مکاتبات و نقش مذهب بر این سیاست)، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش 26، صص 50-19.
-جعفریان، رسول، (1379)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، جلد 1-3، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
-ـــــــ، (1380)، منابع فکر و فقه سیاسی شیعه در دوره صفوی (مروری بر رساله خراجیه)، مجلّه حکومت اسلامی، سال 6 (3)، شماره 21، صص 201-174.
-ـــــــــ، (1393)، کاوش‌هایی تازه در باب روزگار صفوی، قم: ادیان.
-حارثی‌عاملی، حسین بن عبدالصّمد (الف)، (بی‌تا)، العقدالحسینی (الطهماسبی)، قم.
-ــــــــــ، (ب)، رساله أباحه أخذ جوائز الحکام، نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 3056988.
-ــــــــــ، (پ)، رساله صلوه الجمعه، نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 21283IR.
-ــــــــــ، (ت)، (1306 ق)، درایه، مصحح، محمدمهدی ابن سید حسین موسوی تستری جزایری، چاپ سنگی، تهران.
-حرّ‌عاملی، محمّد بن حسن، (1410 ق)، تعلیقه أمل‌الآمل، محقّق احمد حسینی اشکوری، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
-حسینی‌زاده، سیّد محمّد علی، (بی‌تا)، علماء و مشروعیّت دولت صفوی، تهران: انجمن معارف اسلامی.
-حسینی‌قمی، قاضی احمدبن حسین، (1383). خلاصةالتواریخ، تصحیح احسان اشراقی، جلد 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-دالساندری، وینچنتو، (1364)، سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
-رنجبر، محمدعلی و محمدتقی مشکوریان، (1389)، مواجهه محقق کرکی با استقرار حاکمیت صفوی در عصر شاه اسماعیل اول، مجله پژوهش‌های تاریخی، شماره 8، صص 122-107.
-روملو، حسن بیگ، (1384)، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، جلد 2، تهران: اساطیر.
-زندیه، حسن و دیگران، (1392)، پیامدهای برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه در دوره صفویه، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش 13، صص 56-37.
-شوشتری، سید نورالله، (1377)، مجالس‌المومنین، جلد 2، تهران: انتشارات اسلامیه.
-صفت‌گل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
-فرهانی منفرد، مهدی، (1395)، مهاجرت علماء شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران: امیر کبیر.
-قمی، شیخ‌عباس، (1385)، الفواید الرضویه، ملاحضات ناصر باقری‌بیدهندی، جلد 1، قم: بوستان کتاب.
-کرکی، علی بن الحسین بن عبدالعالی، (1409 ق)، رسائل المحقّق الکرکی، محقّق و مصحّح محمّد حسون، قم: کتابخانه مرعشی.
-گروه محقّقان، (1426)، رساله‌های خطی فقهی، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم: مؤسّسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت.
-ـــــــــــ، (1426)، مصرف حق الامام فی زمن الغیبه (ضمن رساله‌های خطی فقهی)، مصحح سید محمد جواد حسینی جلالی، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، قم.
 -مشکوریان، محمد تقی، (1388)، ماجرای سجده بر شاه در دربار شاه اسماعیل اول (930-907 ق) و شاه تهماسب اول (984- 930 ق): با تکیه برمنابع سده دهم ه ـ و اوایل سده یازدهم هـ، پژوهش‌های تاریخی، ش 2، صص 122-107.
-موسوی، سیده‌اشم و دیگران، (1399)، نقش عالمان شیعه مهاجر ایرانی در گسترش معارف شیعی دکن (مطالعه موردی دوره عادل‌شاهیان و نظام‌شاهیان)، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، ش 27، صص 304-271.