مناسبات حکومت و جامعه شهری شیراز عصر زندیه و تأثیر آن بر روی کار آمدن حکومت قاجاریه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس و دبیر تاریخ، آموزش و پرورش ناحیه یک کرج، البرز، ایران

2 گروه آموزشی تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

مناسبات حکومت و جامعه شهری ایران در دوره­های مختلف یکسان نبود و چگونگی اقدامات حاکمان مانند برقراری نظم و امنیت در شهر، برقراری عدالت در جامعه، برخورد با ظلم و ستم مأموران حکومتی، خدمات اجتماعی و عمرانی و جلب حمایت همزمان نیروهای قبایل و گروه­های شهری،  نقش مهمی در روابط بین آنها با مردم، میزان رضایتمندی جامعه و همچنین تداوم و یا سقوط یک حکومت داشت. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی چگونگی ارتباط حکومت زندیه با جامعه شهری شیراز و تأثیر آن بر روی کار آمدن حکومت قاجاریه است که نگارندگان با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و تکیه بر داده­های کتابخانه­ای درصدد پاسخ به این مسأله برآمده­اند. بر اساس یافته­های پژوهش، مناسبات حکومت با مردم شیراز را می­توان در دو دسته­ی کلی حکومت­های اقتدارگرا(قوی) و غیرمقتدر(ضعیف) تقسیم کرد. در این میان، حکومت­های اقتدارگرا را می­توان خود به دو گروه حکومت­های کارآمد(با ویژگی­های کلی اقدامات خیرخواهانه حاکم و معطوف به مصلحت عمومی و در نتیجه رضایت نسبی مردم) و ناکارآمد(با ویژگی­های منفعت طلبی فردی و خصوصی حاکم و در نتیجه نارضایتی مردم) دسته­بندی کرد. مناسبات پادشاهان زندیه با مردم شیراز را می­توان در یکی از دسته­های مذکور قرار داد و این  موضوع در سقوط حکومت زندیه و روی کار آمدن حکومت قاجاریه نیز تأثیر داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر (1377)، جهانگشای نادری، تصحیح عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اسکات وارینگ، ادوارد (1397)، سفر به شیراز و دیگر شهرهای جنوبی، ترجمه عبدالرضا کلمرزی و رضا صالحیان کوشک قاضی، تهران: نامک.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1367)، مِراه البلدان، با تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
الهیاری، حسن. افخمی، پژمان، افخمی عمله­قشقایی. حاتمی، امیرحسین (1399): «علل و پیامدهای اجتماعی شکل­گیری محله خراباتیان شیراز در عصر زندیه»، جامعه­شناسی تاریخی، دوره دوازدهم، شماره دوم، ص 59 – 81.
انگلس، فریدریش (1382)، آنتی دورینگ: انقلاب آقای دورینگ در علم، تهران: جامی.
اونیل، پاتریـک (1386)، مبـانی سیاسـت مقایسـه ای، ترجمـه سعید میرترابی، تهران: قومس.
آبراهامیان، یرواند(1376)، «استبداد شرقی: بررسی ایران عصر قاجار»، در مقالاتی در جامعه­شناسی سیاسی ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران: شیرازه، ص 1 – 55.
بیات، اروج بیک (1338)، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجب­نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پاک­شیر، عبدالرضا (1389)، «شکل­گیری و تحول بازار در شهرهای ایرانی – اسلامی، با تأکید بر بازار وکیل شیراز»، محمدعلی رنجبر و علی اکبر صفی­پور، مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه، شیراز: بنیاد فارس­شناسی، ص 803 – 824.
پری، جان ر (1368)، کریم­خان زند، ترجمه علی­محمد ساکی، تهران: نشر نو.
پیرزاده نائینی، حاج محمدعلی (1342)، سفرنامه حاجی پیرزاده: از تهران تا لندن، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
ترشیزی، عبدالله بن حبیب الله ترشیزی، دیوان شهاب، موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی: نسخه خطی.
جونز، سرهار فورد (1356)، آخرین روزهای لطفعلی خان زند، ترجمه هما ناطق و جان گرنی، تهران: امیرکبیر.
جونز، سرهار فورد (1386)، خاطرات سرهارفورد جونز: روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران: نشر ثالث.
حسینی خاتون­آبادی، عبدالحسین (1352)، وقایع­السنین و الاعوام، یا گزارش­های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال 1195 هجری، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: ایران.
خلیفه، مجتبی (1389)، «جایگاه تجاری شیراز در دوره زندیه»، محمدعلی رنجبر و علی اکبر صفی­پور، مجموعه مقالات کنگره بزرگ زندیه، شیراز: بنیاد فارس­شناسی، ص 251 – 268.
خورموجی، محمدجعفر (1239)، آثار جعفری، موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی: چاپ سنگی.
دلاواله، پیترو(1370)، سفرنامه: قسمت مربوط به ایران، ترجمه شعاع­الدین شفا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دُنبُلی، عبدالرزاق­بیک (1349)، تجربه­الاحرار و تسلیه­الابرار، ج1، به تصحیح و تحشیه حسن قاضی طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
دُنبُلی، عبدالرزاق­بیک (1350)، تجربه­الاحرار و تسلیه­الابرار، ج2، به تصحیح و تحشیه حسن قاضی طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
دهقانی، مهدی (1397)، «جایگاه شهرها در مناسبات سیاسی- نظامی با مدعیان جانشینی کریم خان زند (1209-1193ق)»، مطالعات ایرانی، سال هفدهم، شماره 34، ص 89 – 108.
دهقانی، مهدی و رضا شعبانی (1394)، «ساختار و عملکرد سیاسی- نظامی شهرها در دوره قدرت گیری کریم خان زند»، تاریخ اسلام و ایران، شماره 25، ص 57 – 82.
دیولافوا، مادام ژان (1371)، ایران، کلده و شوش، ترجمه علی محمد فره­وشی، به کوشش بهرام فره­وشی، تهران: دانشگاه تهران.
رحمانیان، داریوش و حسین هژبریان (1391): «استبداد و انحطاط ایران از نگاه سفرنامه نویسان خارجی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شماره سیزدهم، ص 91 – 111.
رستم­الحکما، معروف به محمدهاشم آصف (1382)، رستم­التواریخ، تصحیح میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب.